Những giải pháp khắc phục việc bản án hình sự sơ thẩm bị hủy ở cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm để điều tra, xét xử lại
Chủ trương “Tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra” là một trong những vấn đề cơ bản, quan trọng của ngành Kiểm sát nhân dân hiện nay. Nhận thức đúng tầm quan trọng và ý nghĩa của công tác THQCT trong giai đoạn điều tra Viện KSND quận Thanh Xuân luôn quan tâm đẩy mạnh việc tăng cường trách nhiệm công tố trong công tác THQCT trong giai đoạn điều tra thông qua các hoạt động tác nghiệp tố tụng cụ thể như sau:
Về kiểm sát tin báo, tố giác về tội phạm và kiến nghị khởi tố của Cơ quan điều tra: Viện kiểm sát xác định đây là khâu quan trọng hàng đầu, là cơ sở để ra các quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án, là tiền đề mở đầu cho các hoạt động tố tụng giải quyết, kết thúc một vụ án hình sự. Do đó Viện kiểm sát đã chủ động phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra, các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ban đầu, đảm bảo mọi thông tin về tin báo, tố giác về tội phạm đều được Viện kiểm sát nắm bắt, tham gia giải quyết kịp thời ngay từ khi xảy ra.
Trong công tác kiểm sát hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra: Quán triệt quan điểm chỉ đạo của Đảng tại Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” và “định hướng công tác kiểm sát trong thời gian tới” của Viện KSND tối cao về “Tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra…”, Viện KSND phải tăng cường hơn nữa trách nhiệm, không ngừng phát huy hiệu quả hoạt động công tác THQCT trong các giai đoạn điều tra, xem đây là khâu mũi nhọn, bước đột phá trong tiến trình cải cách tư pháp theo chủ trương của Đảng và Nhà nước trong thời kỳ mới.
- KSV được phân công luôn nghiên cứu kỹ hồ sơ, tài liệu để kiểm sát chặt chẽ việc phê chuẩn và chủ động đề ra yêu cầu điều tra sát với nội dung vụ án, sau đó báo cáo trình đồng chí Lãnh đạo Viện phụ trách phiếu yêu cầu điều tra, Lãnh đạo Viện ký vào phiếu yêu cầu điều tra, đồng thời có thể bổ sung những yêu cầu điều tra của KKS để đưa ra những yêu cầu điều tra chất lượng nên trừ khi có những vụ án phức tạp, phát sinh thêm tình tiết trong quá trình điều tra, KSV mới ra phiếu yêu cầu điều tra lần 2. Trước khi kết thúc điều tra vụ án, KSV phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên rà soát lại toàn bộ chứng cứ buộc tội chứng cứ gỡ tội và các thủ tục tố tụng đối với vụ án, bị can. Trước khi phê chuẩn quyết định khởi tố bị can và lệnh tạm giam, KSV đều trực tiếp lấy lời khai bị can, thậm chí lấy lời khai người bị hại, nhân chứng, để đánh giá đầy đủ tính chất; mức độ phạm tội của từng bị can trong vụ án đồng thời, khắc phục những thiếu sót, sơ hở trong việc thu thập chứng cứ, tài liệu để kết luận hành vi phạm tội của các bị can trong vụ án. Trong quá trình điều tra và sau khi kết thúc điều tra, KSV tiếp tục nghiên cứu kỹ hồ sơ, tiến hành hỏi cung để phát hiện kịp thời những mâu thuẫn trong vụ án; thực hiện việc phúc cung tổng hợp đối với từng bị can, nhất là đối với những bị can phạm tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, nhiều tình tiết phức tạp, chối tội, phản cung hoặc có mâu thuẫn giữa các chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ vụ án để từ đó đề xuất đường lối xử lý vụ án, bị can có căn cứ và thận trọng.
- Trong quá trình giải quyết vụ án có khó khăn, vướng mắc về đánh giá chứng cứ, xác định tội danh, phương hướng điều tra tiếp, đường lối xử lý hoặc sự nhận thức khác nhau về áp dụng văn bản quy phạm pháp luật thì KSV cần kịp thời báo cáo xin ý kiến của lãnh đạo đơn vị, trong trường hợp vẫn còn sự vướng mắc thì đề xuất họp Liên ngành Cơ quan điều tra - Viện kiểm sát - Tòa án cùng cấp để thống nhất giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc; trường hợp không thống nhất được thì báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của Liên ngành cấp trên.
- Nâng cao ý thức trách nhiệm, năng lực và trình độ của KSV, lựa chọn phân công KSV kiểm sát điều tra phù hợp, phân công KSV có năng lực và kinh nghiệm trực tiếp thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra các vụ án khó, phức tạp, nhiều đối tượng liên quan hay có sự chối tội của bị can ngay từ khi CQĐT khởi tố vụ án, khởi tố bị can.
- Khi kiểm sát một số hoạt động điều tra, đối với vụ án có đông người tham gia hoặc liên quan, KSV luôn thận trọng đánh giá chứng cứ để cùng điều tra viên xác định phạm vi khởi tố; cần thận trọng khi phê chuẩn khởi tố bị can đối với các tội phạm có cấu thành tội phạm có dấu hiệu gần giống nhau. Hết thời hạn điều tra 01 tháng, Điều tra viên chuyển hồ sơ vụ án cho Kiểm sát viên nghiên cứu (theo đúng quy định tại Điều 5- quy chế phối hợp số 03 ngày 15/7/2014) để KSV kiểm tra chứng cứ, tài liệu đã thu thập, đảm bảo đầy đủ và đúng quy định của pháp luật. Trước khi kết thúc điều tra giữa Điều tra viên và KSV có biên bản trao đổi. Thường xuyên trao đổi giữa Kiểm sát viên-Điều tra viên-Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án. Do vậy thời gian giải quyết án đảm bảo theo quy định của pháp luật, chất lượng giải quyết các vụ án được nâng lên.
- Những vụ án phức tạp, có nhiều quan điểm về tội danh, những vụ án rút kinh nghiệm do cấp trên thông báo, thường được đưa ra họp bàn trong cơ quan nhằm giải quyết vụ án đúng người đúng tội, đồng thời nâng cao trình độ cho các cán bộ, kiểm sát viên trẻ.
- Sự phối hợp giữa 3 ngành Cơ quan điều tra – Viện kiểm sát - Tòa án trong việc giải quyết vụ án luôn được nâng cao. Đối với các vụ án phức tạp thì thống nhất giữa các cơ quan tố tụng về từng vấn đề cần điều tra, làm rõ trong vụ án như đánh giá về chứng cứ, tội danh, đường lối xử lý để xác định chính xác tránh oan sai, bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội.
- Viện KSND phải tăng cường kiểm tra công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử của các kiểm sát viên tại các phiên toà, thực hiện đồng bộ một số giải pháp như: Nâng cao trách nhiệm, chủ động tích cực trong xét hỏi và tranh luận tại toà, có đề cương xét hỏi rõ ràng, xúc tích; Bản luận tội phải có tính thuyết phục cao, phân tích đầy đủ, rõ ràng chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội, những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ - nhất là các vụ án phức tạp, nghiêm trọng, án trọng điểm, án xét xử lưu động. Việc kiểm tra thủ tục trước phiên tòa, kiểm sát trong và sau phiên toà cùng với việc kiểm sát biên bản phiên toà, án văn được thực hiện đầy đủ, đúng quy định. Vì vậy chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự sẽ có nhiều chuyển biến tích cực giúp cho việc tuyên án của Hội đồng xét xử có sức thuyết phục cao.
- Viện kiểm sát phải phối hợp với Tòa án tổ chức thực hiện tốt các phiên tòa lưu động và phiên tòa rút kinh nghiệm nhằm tuyên truyền pháp luật cho nhân dân và nâng cao kỹ năng tranh tụng của Kiểm sát viên. Xây dựng quan hệ phối hợp tốt giữa VKS-TAND sẽ hạn chế được tỷ lệ án trả điều tra bổ sung, chỉ trả hồ sơ ĐTBS khi có tình tiết mới phát sinh tại phiên tòa mà không thể tiến hành điều tra bổ sung ngay được nên mới trả hồ sơ để điều tra bổ sung.
Trên dây là một số giải pháp của Viện KSND quận Thanh xuân nhằm khắc phục việc bản án hình sự sơ thẩm bị hủy ở cấp phúc thẩm, giám đốc thẩm để điều tra, xét xử lại trong năm 2017
Nguyễn Bích Thủy- Nguyễn Thanh Tùng
Viện KSND quận Thanh Xuân