Những điểm mới của điều 260 BLHS năm 2015 sửa đổi năm 2017 so với điều 202 BLHS năm 1999 và một số ý kiến về việc thực hiện

       Một trong những nguyên tắc trong việc xây dựng Bộ luật hình sự năm 2015(BLHS 2015) sửa đổi,bổ xung năm 2017 là giải quyết những vướng mắc, bất cập đang đặt ra trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, sửa đổi hoặc loại bỏ những quy định không còn phù hợp; đồng thời hoàn thiện kỹ thuật lập pháp hình sự nhằm bảo đảm tính thống nhất nội tại của Bộ luật Hình sự và tính thống nhất của hệ thống pháp luật; nâng cao tính minh bạch, khả thi và tính dự báo của Bộ luật Hình sự; nhiều quy định có nội dung chưa rõ ràng, các tình tiết mang tính chất định tính cần được khắc phục đưa vào trong nội dung của các điều khoản trong các tội phạm cụ thể. Nội dung quy định của điều 260 BLHS năm 2015 sửa đổi năm 2017 đã thể hiện rõ nét nguyên tắc trên.

       1. Những điểm mới của điều 260 BLHS năm 2015 sửa đổi năm 2017

       1.1. Về tên của điều luật, vể chủ thể tội phạm

       Điều 260 BLHS năm 2015 sửa đổi năm 2017 (BLHS 2015) rút ngắn tên của điều luật lại là ”Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”, so với tên của điều 202 BLHS năm 1999 (BLHS 1999) là tội ”Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”. Như vậy BLHS 2015 đã thay cụm từ ”tham gia” cho cụm từ ”điều khiển phương tiện”, việc thay đổi tên của điều luật đã làm cho phạm vi điều chỉnh của điều luật, về chủ thể thực hiện hành vi phạm tội rộng hơn. Chủ thể của tội phạm đã có sự thay đổi lớn.

       1.1.1. Theo khoản 1 điều khoản cấu thành của điều 202 BLHS 1999,  chủ thể của tội phạm là ”người nào điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ...”.

       Theo khoản 17 điều 3 luật Giao thông đường bộ quy định:

       ”17. Phương tiện giao thông đường bộ gồm phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, phương tiện giao thông thô sơ đường bộ.”

       Do quy định như vậy nên trước đây thực tế giải quyết các vụ án về tai nạn giao thông đường bộ gặp một số vướng mắc trong việc giải quyết là:

       - Đối với người điều khiển xe máy chuyên dùng tham gia giao thông đường bộ mà gây tai nạn giao thông đường bộ gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác thì căn cứ điều luật nào trong BLHS để giải quyết?

       - Đối với người đi bộ trên đường bộ không đúng quy định về an toàn giao thông gây tai nạn giao thông làm cho người khác bị thiệt hại về tính mạng hoặc gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, về tài sản của người khác thường rất khó xử lý đối với người đi bộ vì chưa có quy định rõ ràng trong việc xử lý trách nhiệm hình sự đối với người đi bộ.

       1.1.2. Khoản 1 điều 260 BLHS 2015 quy định chủ thể của tội phạm là ”người tham gia giao thông đường bộ”

       Theo khoản 21, 22 điều 3 luật Giao thông đường bộ quy định:

       ”21. Phương tiện tham gia giao thông đường bộ gồm phương tiện giao thông đường bộ và xe máy chuyên dùng.

       22. Người tham gia giao thông đường bộ gồm người điều khiển, người sử dụng phương tiện tham gia thông thông đường bộ; người điều khiển, dẫn dắt súc vật; người đi bộ trên đường bộ’.

       Với quy định trên, điều 260 BLHS 2015 không còn bó hẹp trong phạm vi ”người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”, mà đã mở rộng  thành “người tham gia giao thông đường bộ”. Theo đó, người điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ, người đi bộ nếu đi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị phạt tiền, phạt tù đến 15 năm. Đồng thời những điểm mới của điều 260 BLHS 2015 đảm bảo đúng nguyên tắc tính thống nhất giữa BLHS và luật Giao thông đường bộ cũng như giải quyết được hai vướng mắc nêu trên.

       1.2. Điều 260 BLHS 2015 quy định cụ thể rõ ràng hậu quả về tính mạng, sức khỏe, tài sản do hành vi vi phạm gây ra để làm căn cứ định tội và định khung hình phạt.

       1.2.1. Hậu quả được quy định trong điều 202 BLHS 1999 được quy định mang tính chất định tính, không cụ thể và hậu quả được hướng dẫn bằng văn bản dưới luật. Cụ thể hậu quả được quy định tại điều 202 BLHS 1999 như sau:

       - Khoản 1 ”gây thiệt hại cho tính mạng, thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác”.

       - Khoản 2 ”gây hậu quả rất nghiêm trọng”

       - Khoản 3 ”gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”

       Các hậu quả trên được hướng dẫn tại nghị quyết số 02/2003 ngày 17/4/2003 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao. Tại nghị quyết số 02/2003 quy định cụ thể hậu quả nào là nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng.

       1.2.2. Điều 260 BLHS 2015 đã đưa vào trong điều luật từng trường hợp hậu quả cụ thể tương ứng với khung hình phạt từ khoản 1 đến khoản 3. Tuy nhiên so với nghị quyết 02/2003 hậu quả về thương tích tối thiểu đối với một người bị hại để làm căn cứ xử lý hình sự đã được nâng từ 31% lên từ 61% trở lên, gây thương tích  hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% đến 121% (thay cho từ 41% đến 100%), gây thiệt hại tài sản từ 100.0000.000đ trở lên (thay cho 30.000.000đ trở lên) ...

       Việc thay đổi, nâng hậu quả thiệt hại về tổn hại sức khỏe và tài sản làm một trong những căn cứ về cấu thành tội phạm là hợp lý phù hợp với tính chất của loại tội về an toàn giao thông, đó là vi phạm các quy định hành chính và hành vi phạm tội được thực hiện do lỗi vô ý .

       1. 3 Thay đổi về hình phạt

       Điều 260 BLHS 2015 có sự thay đổi về hậu quả sức khỏe, tài sản làm căn cứ xử lý hình sự nhưng về hình phạt tại khoản cấu thành lại nặng hơn so với điều 202 BLHS 1999. Cụ thể, khoản 1 có hình phạt tiền cao hơn ”từ 30.000.000đ đến 100.000.000đ” so với ”từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng” (BLHS 1999), mức thấp nhất của phạt tù từ 01 năm so với từ 6 tháng. Việc nâng mức hậu quả làm căn cứ xử lý hình sự và nâng mức hình phạt tại khoản 1 của điều luật không mâu thuẫn mà hoàn toàn phù hợp với thực tế tính chất của loại tội phạm, phù hợp sự thay đổi của kinh tế của năm 2017 so với năm 1999, phù hợp với sự thay đổi của giá trị đồng tiền và cần thiết phải áp dụng hình phạt cao hơn để góp phần giáo dục, xử lý, răn đe đúng mức độ đối với tội phạm vi phạm các quy định về an toàn giao thông trong tình hình hiện nay.

       Đối với khoản 4 điều 260 BLHS 2015 – khoản giảm nhẹ, việc bổ sung hình phạt tiền là đúng đối với yêu cầu nâng tỷ lệ hình phạt tiền trong hệ thống hình phạt của BLHS. Sự bổ sung đó về kỹ thuật lập pháp cũng chuẩn xác hơn so với quy định  trước đây tại điều 202 BLHS 1999, đó là điều khoản cấu thành có hình phạt tiền nhưng điều khoản giảm nhẹ lại không quy định hình phạt tiền (khoản 4 điều 202 BLHS 1999).

       2. Một số vướng mắc trong việc áp dụng các khoản của điều luật và trong thực tế giải quyết các vụ án vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường bộ.

       2.1. Vướng mắc trong việc áp dụng điều khoản.

       Điểm 4 nghị quyết 02/2003 quy định:

       ”4.1. Người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ nếu chỉ căn cứ vào thiệt hại xảy ra, thì gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khoẻ, tài sản của người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây phải chịu trách nhiệm hình sự theo khoản 1 Điều 202 Bộ luật Hình sự:

       a. Làm chết một người;

       b. Gây tổn hại cho sức khoẻ của một đến hai người với tỷ lệ thương tật của mỗi người từ 31% trở lên;

       c. Gây tổn hại cho sức khoẻ của nhiều người với tỷ lệ thương tật của mỗi người dưới 31%, nhưng tổng tỷ lệ thương tật của tất cả những người này từ 41% đến 100%;

       d. Gây tổn hại cho sức khoẻ của một người với tỷ lệ thương tật từ 21% đến 30% và còn gây thiệt hại về tài sản có giá trị từ ba mươi triệu đồng đến dưới năm mươi triệu đồng;

       đ. Gây tổn hại cho sức khoẻ của nhiều người, với tỷ lệ thương tật của mỗi người dưới 21%, nhưng tổng tỷ lệ thương tật của tất cả những người này từ 30% đến 40% và còn gây thiệt hại về tài sản có giá trị từ ba mươi triệu đồng đến dưới năm mươi triệu đồng;

       e. Gây thiệt hại về tài sản có giá trị từ năm mươi triệu đồng đến dưới năm trăm triệu đồng.

       4.2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây là "gây hậu quả rất nghiêm trọng" và phải chịu trách nhiệm hình sự theo điểm đ khoản 2 Điều 202 Bộ luật Hình sự:

       …

       b. Làm chết một người và còn gây hậu quả thuộc một trong các trường hợp được hướng dẫn tại các điểm b, c, d, đ và e tiểu mục 4.1 mục 4 này;

       …

       4.3. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây là "gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng" và phải chịu trách nhiệm hình sự theo khoản 3 Điều 202 Bộ luật Hình sự:

       …

       b. Làm chết hai người và còn gây hậu quả thuộc một trong các trường hợp được hướng dẫn tại các điểm b, c, d, đ và e tiểu mục 4.1 mục 4 này;”

       Điều 260 BLHS 2015 được xây dựng trên nền tảng và sửa đổi bổ sung các nội dung được quy định tại điều 202 BLHS 1999 và điểm 4 nghị quyết số 02/2003. Tuy nhiên tại khoản 2 và khoản 3 điều 260 đã bỏ đi điểm b điểm 4.2 và điểm b điểm 4.3 nghị quyết 02/2003, theo tôi đây là một sai sót rất đáng tiếc. Cụ thể, trong trường hợp sau đây thì xử lý như thế nào?

       - Trường hợp thứ nhất: Người tham gia giao thông đường bộ vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ làm chết 1 người và gây các hậu quả khác từ b đến d khoản 1.

       - Trường hợp thứ hai: Người tham gia giao thông vi phạm quy định về an toàn giao thông làm chết 2 người và gây các hậu quả khác từ a đến d, từ e đến g khoản 2.

       Đây là hai tình huống chắc chắn sẽ sớm gặp vướng mắc trong việc giải quyết các vụ án về tai nạn giao thông đường bộ. Theo tôi để giải quyết hai tình huống trên vẫn phải sớm có văn bản hướng dẫn thực hiện. Như vậy điều 260 BLHS 2015 chưa đảm bảo được nguyên tắc xây dựng luật đó là „các tình tiết mang tính chất định tính cần được khắc phục đưa vào trong nội dung của các điều khoản trong các tội phạm cụ thể”.

       2.2. Việc xử lý hình sự đối với người đi bộ vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường bộ.

       Có thể khẳng định, nội dung quy định mới của điều 260 BLHS 2015 về việc xử lý hình sự đối với người đi bộ vi phạm luật giao thông gây hậu quả nghiêm trọng là cần thiết và rất tiến bộ. Tuy nhiên trên thực tế việc xử lý sẽ phát sinh nhiều bất cập. Nguyên nhân là do ý thức của người đi bộ khi tham gia giao thông còn khá thấp. Bên cạnh đó, tại nhiều tuyến phố, phần vỉa hè dành cho người đi bộ bị lấn chiếm làm nơi để xe, bán hàng khiến việc tuân thủ pháp luật của người đi bộ không thể thực hiện được. Trong trường hợp người đi bộ buộc phải vi phạm do những người khác vi phạm lần chiếm vỉa hè không còn chỗ cho người đi bộ tham gia giao thông thì việc xử lý các vụ án tai nạn giao thông này chắc chắn rất khó khăn. Hơn nữa, để có thể giải quyết đúng các vụ tai nạn, việc xác định lỗi của người đi bộ trong các trường hợp giao thông hỗn hợp là khá phức tạp, việc xác định ai có lỗi nhiều hơn không phải dễ dàng xác định mà lại xuất hiện yếu tố định tính của cơ quan, người giải quyết tai nạn giao thông.

       Thời gian vừa qua, để nâng cao ý thức của người đi bộ tham gia giao thông một số thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh đã tăng cường công tác phát hiện xử lý người đi bộ không đúng quy định. Đây là một việc làm rất cần thiết để nâng cao ý thức tham gia giao thông nói chung và của người đi bộ nói riêng.

Nguyễn Ngọc Phong, Phùng Thế Phương – Viện KSND huyện Phú Xuyên