Nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa
Trên tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 với mục tiêu xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, hiện đại, bảo vệ công lý cùng với việc các Bộ luật mới có hiệu lực thi hành càng đòi hỏi công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án hình sự của Viện kiểm sát các cấp cần phải được tiếp tục nâng cao nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.
Trong thời gian qua, công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử các vụ án hình sự luôn được Viện kiểm sát các cấp chú trọng tăng cường, áp dụng nhiều biện pháp nhằm tạo sự chuyển biến tích cực, trong đó phải kể đến việc tăng cường đào tạo bồi dưỡng Kiểm sát viên nâng cao chất lượng hoạt động tranh tụng tại phiên tòa. Đây cũng là một trong những nội dung trọng tâm kế hoạch công tác của toàn ngành được thể hiện tại Chỉ thị số 01/CT- VKSTC ngày 20/12/2107 của Viện trưởng Viện KSND tối cao về công tác của ngành Kiểm sát nhân dân năm 2018.
Nếu như BLTTHS 2003, nguyên tắc tranh tụng chưa được ghi nhận là một trong những nguyên tắc cơ bản trong hoạt động tố tụng hình sự, thì cùng với Hiến pháp 2013, BLTTHS 2015 thay thế Bộ luật TTHS 2003 đã bổ sung nguyên tắc “tranh tụng trong xét xử được đảm bảo” được quy định tại Điều 26 chính thức ghi nhận nguyên tắc tranh tụng trong xét xử là một trong những nguyên tắc cơ bản trong hoạt động tố tụng. Như vậy hoạt động tranh tụng là yêu cầu bắt buộc đối với mỗi Kiểm sát viên khi thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa hình sự. Kết quả của hoạt động tranh tụng thể hiện xuyên suốt, toàn bộ quá trình khởi tố điều tra truy tố và các hoạt động xét xử trước đó. Hoạt động tranh tụng thể hiện quan điểm truy tố, cũng như những quan điểm xử lý tội phạm của Viện kiểm sát nói riêng và của nhà nước nói chung. Trong nguyên tắc tranh tụng, phiên tòa được tổ chức sao cho các bên tham gia phiên tòa có được vị trí tương đương nhau, quyền phát biểu, tranh luận, đưa ra các tài liệu chứng cứ và thời gian dành cho mỗi bên cũng tương đương nhau, các chủ thể tham gia tố tụng được tôn trọng như nhau. Thẩm phán phải là người trọng tài thực thụ để đánh giá những tài liệu, chứng cứ, ý kiến, quan điểm mà các bên thu thập được theo một trình tự tố tụng, trên cơ sở đó làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án để đưa ra phán quyết khách quan nhất, tương thích nhất với các quy định của pháp luật. Như vậy, kết quả của tranh tụng sẽ là căn cứ mang tính chất quyết định để Hội đồng xét xử xem xét, quyết định ban hành bản án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, hạn chế thấp nhất tình trạng oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm.
Tuy nhiên, thực trạng hoạt động tranh tụng tại các phiên tòa vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, vẫn còn mang tính hình thức, chưa thực sự đúng với tinh thần cải cách tư pháp. Bị cáo, bị hại, đương sự do nhận thức pháp luật còn hạn chế nên không thực hiện hết quyền và nghĩa vụ của mình được pháp luật cho phép. Quá trình tranh tụng, việc đặt câu hỏi chưa đi vào trọng tâm vấn đề cần tranh luận, hạn chế đối đáp làm ảnh hưởng đến chất lượng tranh tụng trong quá trình giải quyết vụ án..... Bên cạnh đó, một số Kiểm sát viên chưa chủ động tham gia quá trình xét hỏi, các câu hỏi đưa ra còn bị trùng lắp nội dung xét hỏi của Thẩm phán…
Kiểm sát viên thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa
Để việc tranh tụng tại phiên tòa đạt chất lượng đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, Kiểm sát viên - người trực tiếp thực hành quyền công tố tại phiên tòa phải thể hiện được trình độ, kinh nghiệm, năng lực về chuyên môn, phong cách bản lĩnh, có khả năng diễn đạt và phản ứng nhanh nhạy đối với các tình huống phát sinh tại phiên tòa để thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự. Do đó mỗi một Kiểm sát viên cần phải nhận thức rõ ràng về tầm quan trọng của hoạt động tranh tụng tại phiên tòa, chủ động học tập nâng cao trình độ chuyên môn, cập nhật, nghiên cứu các nội dung mới, nội dung đã được thay đổi trong các Bộ luật mới có hiệu lực thi hành như nguyên tắc “suy đoán vô tội”, nguyên tắc “bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự”, nắm rõ đường lối đấu tranh phòng chống tội phạm. Đồng thời phải nâng cao tinh thần trách nhiệm cá nhân trong nghiên cứu kỹ càng nội dung vụ án và chứng cứ buộc tội, gỡ tội trong vụ án, nắm được các luận cứ của người bào chữa sẽ trình bày tại phiên tòa và chuẩn bị kỹ cho hoạt động tranh tụng tại phiên tòa thể hiện thông qua việc xây dựng Bản luận tội, Đề cương xét hỏi, Đề cương tranh luận của Kiểm sát viên, cũng như việc giả định các tình huống có thể xảy ra trong quá trình tranh tụng tại phiên tòa nhằm đảm bảo chất lượng hoạt động tranh tụng tại phiên tòa của Kiểm sát viên.
Bên cạnh đó, cần thiết phải tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đặc biệt là đào tạo, tập huấn về chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho Kiểm sát viên, Kiểm tra viên và cán bộ kiểm sát như: Kỹ năng tranh tụng với người bào chữa, kỹ năng khi trình bày bản luận tội, cách diễn đạt, đối đáp… vừa tạo điều kiện cho các Kiểm sát viên nâng cao trình độ cũng như đào tạo dần kĩ năng nghiệp vụ cho các lớp kế cận. Bên cạnh đó, một hình thức khác cũng tạo điều kiện giúp nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa, đó là việc thực hiện tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm. Thông qua các phiên tòa rút kinh nghiệm, đội ngũ Kiểm sát viên toàn ngành có điều kiện học hỏi kinh nghiệm thực tế lẫn nhau. Từ đó hạn chế được sự lúng túng, sai sót khi Kiểm sát viên thực hiện hoạt động tranh tụng tại phiên tòa. Qua đó giúp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa của ngành kiểm sát nói chung.
Nguyễn Thị Ngọc Anh – Viện KSND quận Ba Đình