Một số vấn đề về phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự và Luật Tố tụng hành chính năm 2015
Bản phát biểu KSV là một văn bản pháp lý quan trọng của Viện kiểm sát trong TTDS, TTHC thể hiện quan điểm của Viện kiểm sát trong toàn bộ quá trình xác minh, thu thập chứng cứ của Tòa án trong giai đoạn xét xử. Tại Điều 262, Điều 306, Điều 375, Điều 341 BLTTDS; Điều 190, Điều 240, Điều 270 Luật TTHC đều quy định: "Ngay sau khi kết thúc phiên tòa, Kiểm sát viên phải gửi văn bản phát biểu ý kiến cho Tòa án để lưu vào hồ sơ vụ án"
Như vậy, phát biểu của KSV tại phiên tòa là một thủ tục bắt buộc. Theo đó, KSV phải đánh giá được toàn bộ quá trình chấp hành pháp luật tố tụng của Thẩm phán kể từ khi Tòa án thụ lý vụ án cho đến khi xét xử sơ thẩm. Nhận xét về việc chấp hành pháp luật của HĐXX, thư ký Tòa án tại phiên tòa đồng thời KSV phải phân tích nội dung vụ án, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện các chứng cứ của vụ án, đối chiếu với các quy định pháp luật có liên quan để đề xuất hướng giải quyết vụ án (chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu, đề nghị của đương sự...); Ý kiến phát biểu của KSV tại phiên tòa là một trong các căn cứ để Hội đồng xét xử thảo luận, xem xét giải quyết vụ án khi nghị án.
Thông tư liên tịch số 02, 03/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016 (sau đây gọi tắt là Thông tư) quy định việc phối hợp thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Viện kiểm sát, Tòa án trong kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân sự cũng không có quy định cụ thể trong bao nhiêu ngày VKS phải gửi bản phát biểu cho Tòa án để lưu vào hồ sơ vụ án.
Trước khi Bộ luật TTDS và Luật TTHC 2015 có hiệu lực thi hành, thời hạn gửi bài phát biểu của VKS được thực hiện theo hướng dẫn của các Thông tư liên tịch số 03, 04/2012/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 01/8/2012: “…Trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày kết thúc phiên tòa, VKS phải gửi cho Tòa án để lưu vào hồ sơ vụ án”. Theo tác giả nhận thấy với quy định trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày kết thúc phiên tòa, VKS phải gửi Bản phát biểu cho Tòa án để lưu vào hồ sơ vụ án như quy định trước đây là phù hợp.
Bởi thực tế diễn biến tại phiên tòa rất phức tạp, các đương sự có quyền thay đổi yêu cầu khởi kiện, yêu cầu độc lập hoặc yêu cầu phản tố; có quyền thỏa thuận việc giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật… Đây là những quyền quyết định và tự định đoạt của các đương sự theo Điều 5 BLTTDS.
Trong những trường hợp trên, bản dự thảo bài phát biểu của KSV chuẩn bị trước phiên tòa KSV sẽ phải có sự chỉnh sửa bổ sung cho phù hợp với diễn biến phiên tòa. Theo quan điểm của tác giả quy định KSV phải gửi bài phát biểu ngay sau khi kết thúc phiên tòa là không phù hợp với thực tiễn xét xử, là yêu cầu rất khó khăn đối với Kiểm sát viên tham gia phiên tòa. Bởi lẽ, trường hợp phải gửi ngay sau khi phiên tòa kết thúc, Kiểm sát viên sẽ không kịp bổ sung, hoàn thiện bài phát biểu cả về hình thức và nội dung, quan điểm giải quyết vụ án bởi vì phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa không những phải căn cứ vào tài liệu, chứng cứ có tại hồ sơ vụ án mà còn phải căn cứ vào diễn biến trực tiếp tại phiên tòa, Kiểm sát viên phải kịp thời và linh hoạt bổ sung vào bản phát biểu để điều chỉnh quan điểm giải quyết vụ án. Nên bản phát biểu ý kiến của Kiểm sát viên có thể được chỉnh sửa về nội dung và hình thức văn bản sau khi nắm bắt diễn biến trực tiếp tại phiên tòa. Mặt khác, Bản phát biểu còn được đóng dấu của Viện kiểm sát.
Với những khó khăn vướng mắc nêu trên, để áp dụng pháp luật thống nhất, đảm bảo cho hoạt động tư pháp được kiểm sát một cách chặt chẽ, chính xác thiết nghĩ cần phải có quy định cụ thể hơn về gửi văn bản phát biểu ý kiến cho Tòa án.
Lê Thị Hồng Hạnh - Viện KSND Quận Hai Bà Trưng