Góp ý Dự thảo Luật phòng chống tham nhũng sửa đổi, bổ sung lần thứ 7, dự kiến thông qua tại kỳ họp thứ 6, Quốc Hội khóa XIV

       Sau 10 năm thi hành Luật phòng, chống tham nhũng năm 2005, công tác phòng, chống tham nhũng đã đạt được nhiều kết quả tích cực, quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; giúp cải thiện môi trường kinh doanh và đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Nỗ lực phòng, chống tham nhũng của Việt Nam cũng đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận trong khuôn khổ thực thi Công ước Liên hợp quốc về Chống tham nhũng mà Việt Nam là thành viên và các diễn đàn quốc tế khác. Luật phòng chống tham nhũng đã từng bước giúp tạo ra môi trường thể chế ngày càng công khai, minh bạch; từng bước tăng cường sự tham gia của người dân vào công tác phòng, chống tham nhũng; cơ chế kiểm soát đối với cán bộ, công chức, viên chức và chế độ công vụ cũng ngày càng được cải thiện; việc xử lý người có hành vi tham nhũng và tài sản tham nhũng cũng được chú trọng và nâng cao hiệu quả; bộ máy cơ quan phòng, chống tham nhũng bước đầu được củng cố, kiện toàn.

       Tuy nhiên, tình hình tham nhũng vẫn diễn biến phức tạp, công tác phát hiện, xử lý tham nhũng chưa đáp ứng yêu cầu, số vụ việc, vụ án tham nhũng được phát hiện còn ít, một số vụ việc xử lý còn kéo dài, chưa nghiêm, thu hồi tài sản tham nhũng đạt kết quả thấp, gây tâm lý bức xúc và hoài nghi trong xã hội về quyết tâm phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước ta. Kết quả 10 năm thực hiện Luật phòng chống tham nhũng cho thấy, những bất cập của Luật là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên như: quy định về công khai minh bạch chưa mang tính bao quát, thiếu các biện pháp bảo đảm; trách nhiệm về giải trình tài sản, thu nhập còn trong phạm vi hẹp; chưa quy định cụ thể về kiểm soát xung đột lợi ích; chưa kiểm soát được biến động thu nhập… và đặc biệt là Luật phòng chống tham nhũng 2005 hiện không còn phù hợp với tình hình mới, thời đại của cuộc Cách mạng công nghệ 4.0 rất cần thiết phải xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập và cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu này.

       Trước yêu cầu mang tính cấp bách, đòi hỏi của toàn xã hội cũng như của công tác phòng chống tham nhũng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta. Nhằm cụ thể hóa các đường lối, chủ trương chính sách của Đảng như: Kết luận Hội nghị lần thứ năm BCH Trung ương Đảng (khóa XI) về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba BCH Trung ương Đảng khóa X đưa ra nhiều giải pháp cụ thể về phòng, chống tham nhũng  như việc nâng cao các biện pháp minh bạch tài sản, thu nhập, tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu…; Chỉ thị số 33-CT/TW ngày 03/01/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản yêu cầu thực hiện thêm các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kê khai, kiểm soát tài sản như quản lý bản kê khai và việc sử dụng, khai thác dữ liệu bản kê khai nhằm phát hiện tham nhũng…; Thông báo số 116-TB/BCĐTW ngày 14/5/2015 của Ban Chỉ đạo TW về phòng chống tham nhũng đã kết luận cần tiếp tục nghiên cứu sửa đổi toàn diện Luật phòng chống tham nhũng năm 2005 để đáp ứng sát hơn các yêu cầu phòng chống tham nhũng; Chỉ thị số 50-CT/TW ngày 07/12/2015 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phát hiện, xử lý vụ việc, vụ án tham nhũng…

       Trải qua 07 lần sửa đổi, Dự thảo Luật phòng chống tham nhũng (sau đây gọi tắt là Dự thảo Luật) đã có sự tiếp thu toàn diện, có chọn lọc đối với những ý kiến đóng góp của toàn xã hội, đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của toàn xã hội đối với công cuộc phòng chống tham nhũng của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta trong thời kỳ mới. Để đóng góp cho Dự thảo luật lần này, qua nghiên cứu toàn bộ Dự thảo luật lần thứ 7, tác giả thấy cần sửa đổi, bổ sung ở một số điều luật cụ thể cho phù hợp với thực tiễn cũng như phù hợp với các luật khác như Bộ luật hình sự, Luật xử lý VPHC, Luật cán bộ công chức, Luật viên chức… cụ thể:

       - Tại điều 2 Dự thảo luật quy định liệt kê về 12 hành vi tham nhũng cần bổ sung thêm hành vi “tham nhũng chính sách, lợi dụng chính sách để vụ lợi cho bản thân, cho nhóm lợi ích”.

       - Về khái niệm “Tham nhũng” quy định tại khoản 1 điều 3 Dự thảo luật cần có sự sửa đổi cho phù hợp với các hành vi tham nhũng được quy định tại điều 2 Dự thảo luật. Cụ thể có thể sửa như sau: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì mục đích vụ lợi hoặc trục lợi cho bản thân hoặc cho nhóm lợi ích của bản thân”

       - Tại khoản 2 Điều 3 Dự thảo luật về giải thích từ ngữ cần nêu rõ khái niệm về “người có chức vụ quyền hạn”, chứ không cần thiết phải liệt kê cụ thể từng chủ thể tham nhũng mới đảm bảo được độ bao quát của Luật. Có thể tham khảo khái niệm này quy định tại khoản 5 Điều 352 BLHS năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017. Với khái niệm như vậy sẽ phù hợp với khái niệm của BLHS cũng như thực tiễn bởi ngay địa bàn huyện Hoài Đức cũng có những hành vi tham nhũng của những người có chức vụ, quyền hạn như: Trưởng thôn, Phó Trưởng thôn, chủ nhiệm HTX nông nghiệp… bán, đổi đất trái thẩm quyền phục vụ lợi ích của bản thân, lợi ích nhóm. Bổ sung thêm khái niệm “Trục lợi” cho phù hợp với quy định tại Điều 2 Dự thảo luật.

       - Về trách nhiệm phối hợp của các cơ quan Thanh tra, Kiểm toán nhà nước, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và các cơ quan, tổ chức, đơn vị hữu quan quy định tại Điều 6 Dự thảo luật cần bổ sung quy định rõ về cơ quan nào có trách nhệm chủ trì trong phối hợp phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý tham nhũng cũng như trách nhiệm tổng hợp, đánh giá, dự báo tình hình tham nhũng và những kiến nghị chính sách, giải pháp phòng, chống tham nhũng.

       - Tại Khoản 1 Điều 22 Dự thảo luật cần quy định rõ trường hợp nào là “sử dụng tài chính công, tài sản công tặng quà vì mục đích đối ngoại và trong một số trường hợp cần thiết khác” để tránh bị lợi dụng, biến tướng.

       - Về nghĩa vụ kê khai tài sản, thu nhập tại Khoản 1 điều 34 Dự thảo luật cần bổ sung thêm kê khai tài sản, thu nhập của con đã thành niên, bố, mẹ đẻ của người phải kê khai đang sinh sống cùng với người phải kê khai vì những người này cũng là đối tượng có khả năng cao là người nhận tài sản từ hành vi tham nhũng. Đây là thực tiễn đã được chứng minh qua nhiều vụ án tham nhũng gần đây.

       - Về đối tượng phải kê khai tài sản, thu nhập quy định tại Điều 35 Dự thảo luật cần bổ sung thêm đối tượng là “Viên chức” vì trong một số trường hợp cụ thể đối tượng này cũng có nhiều khả năng tham nhũng. Ví dụ: Viên chức làm việc tại các Ban quản lý dự án…Việc bổ sung thêm đối tượng này cũng phù hợp với các quy định khác trong Dự thảo luật (ví dụ: như tại Điều 22 quy định về tặng quà và nhận quà)

       - Việc kê khai hằng năm theo quy định tại Khoản 3 Điều 37 Dự thảo luật cần phải mở rộng thêm đối tượng phải kê khai là tất cả những người giữ chức vụ, có phụ cấp chức vụ lãnh đạo, quản lý chứ không chỉ dừng lại ở những người giữ chức vụ Giám đốc sở và tương đương trở lên (hệ số phụ cấp 0,9) vì đây là những đối tượng có nguy cơ tham nhũng cao hơn những đối tượng khác.

       - Việc công khai Bản kê khai tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ phải kê khai theo quy định tại Điều 40 Dự thảo luật cần có quy định rõ ràng về thời điểm công khai, hình thức công khai tránh kẻ xấu lợi dụng mà vẫn đảm bảo được quyền bí mật cá nhân, quyền riêng tư đã được Hiến pháp năm 2013 bảo vệ.

       - Để đảm bảo tính logic và trật tự hợp lý của điều luật, cần đảo nội dung quy định tại khoản 01 điều 50 Dự thảo luật như sau: “Người đứng đầu cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập ra quyết định xác minh trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày có căn cứ xác minh được quy định tại điểm a, b, c và d khoản 01 điều 45 hoặc 5 ngày làm việc kể từ ngày có căn cứ xác minh được quy định tại điểm đ khoản 01 điều 45 của Luật này.

       - Về thành viên của Tổ xác minh tài sản, thu thập theo quy định tại khoản 01 điều 51 Dự thảo Luật cần bổ sung thêm đối tượng không được bố trí tham gia Tổ xác minh tài sản là những người mà có căn cứ rõ ràng cho rằng nếu cử họ làm thành viên Tổ xác minh tài sản sẽ không khách quan trong nhiệm vụ xác minh tài sản đối với người được xác minh.

       - Về Điểu 57 Dự thảo luật - Xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý nguồn gốc. Quan điểm của tác giả là nhất trí với phương án 01 của Dự thảo Luật. Ưu điểm của các phương án này là thể hiện được thái độ mạnh mẽ của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc; giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của Luật Phòng chống tham nhũng hiện hành, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng. Đồng thời, việc giao cho Tòa án xem xét, quyết định về tính hợp lý của việc giải trình cũng bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên. Về thẩm quyền, trình tự, thủ tục thì UBTVQH cần thiết phải ban hành Pháp lệnh làm cơ sở pháp lý cho việc giải quyết tại Tòa án, cũng cần thiết phải quy định về phiên họp xét việc xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý nguồn gốc có đầy đủ các thành phần như: Thẩm phán, kiểm sát viên, người giải trình, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người giải trình …. Bên cạnh đó, với hình thức giải quyết qua Toà án (là cơ quan tư pháp) sẽ đảm bảo đươc niềm tin của nhân dân vào công lý. Đây cũng là hình thức xử lý mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng.

       - Về quy định đơn vị chuyên trách về chống tham nhũng trong Thanh tra Chính Phủ, Bộ Công An, Viện KSND tối cao tại điều 71 của Dự thảo luật cần giữ nguyên và quy định bổ sung theo hướng phân định rõ chức trách, nhiệm vụ của từng cơ quan chuyên trách về chống tham nhũng. Tiếp tục kiện toàn về bộ máy, tổ chức, con người để xứng đáng là “thanh bảo kiếm sắc bén” trong đấu tranh phòng chống tham nhũng./.

 Lê Quốc Hiệp - Phó viện trưởng – Viện KSND huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội