Cần tháo gỡ những khác biệt trong quy định chủ thể giám sát, giáo dục người hưởng án treo giữa BLHS năm 2015 và Luật THAHS năm 2010

       Từ đầu năm 2018 đến nay, Phòng 8 Viện KSND thành phố Hà Nội đã nhận được nhiều thắc mắc của các đơn vị Viện KSND cấp huyện và UBND các địa phương liên quan đến các quy định mới về trách nhiệm giám sát và giáo dục đối với người bị phạt tù nhưng được hưởng án treo. Qua nghiên cứu pháp luật, chúng tôi nhận thấy đây là một trong các vấn đề pháp lý cần khẩn trương giải quyết, tháo gỡ.

       I.  Điểm khác nhau giữa Điều 65 Bộ luật hình sự (BLHS) năm 2015 sửa đổi bổ xung năm 2017(có hiệu lực từ 01/01/2018)  với Luật Thi hành án hình sự (THAHS) năm 2010 hiện hành

       Khoản 2 Điều 65 BLHS năm 2015 quy định:

       “Trong thời gian thử thách, Toà án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú để giám sát và giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó”.

       Khoản 2 Điều 65 BLHS đã bổ sung thêm một chủ thể giám sát và giáo dục đối với người được hưởng án treo là cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc. Trong khi đó, Luật THAHS 2010 – là văn bản pháp lý hiện hành chủ đạo điều chỉnh lĩnh vực thi hành án hình sự lại chỉ quy định UBND cấp xã được giao giám sát, giáo dục người được hưởng án treo mà chưa xác định vai trò của chủ thể mới này. Việc phát sinh quy định mới đã gây ra lúng túng trong quá trình thực hiện tại UBND cấp xã và bản thân cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc.

       II. Những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện Điều 65 BLHS năm 2015

       1. Sự lúng túng trong phân định trách nhiệm theo dõi, quản lý, giáo dục người hưởng án treo

       Thực tế hiện nay, chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về quyền, trách nhiệm, trình tự, thủ tục thực hiện việc giám sát và giáo dục người được hưởng án treo đối với từng cơ quan THAHS cùng quyền và nghĩa vụ của người được hưởng án treo. Do đó dẫn đến sự lúng túng trong giải đáp, xử lý xung đột là điều đương nhiên xảy ra. Qua quá trình triển khai thực hiện Luật THAHS 2010, đa số UBND cấp xã trên địa bàn thành phố Hà Nội hiểu và xác định trách nhiệm của UBND cấp xã trong giám sát, giáo dục người được hưởng án treo theo đúng Luật THAHS và các văn bản pháp luật liên quan, tuy nhiên lại gặp trở ngại khi phối hợp với cơ quan, tổ chức nơi làm việc trong giám sát, giáo dục người được hưởng án treo theo quy định mới.

       2. Phát sinh chủ thể THAHS mới nhưng chưa rõ ràng

       Phát sinh vấn đề pháp lý liên quan đến Khoản 2 Điều 65 BLHS là khi công nhận cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc được tham gia vào quá trình giám sát, giáo dục người hưởng án treo ngang bằng với UBND cấp xã thì có công nhận chủ thể mới này là một cơ quan THAHS tương ứng như UBND cấp xã hay không? Nếu có, thì chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của chủ thể mới ra sao? Cơ quan, tổ chức này có được làm việc độc lập với UBND cấp xã và báo cáo các cơ quan THAHS cấp trên hay chỉ hỗ trợ UBND cấp xã? (Điều 65 nêu: “cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú” nghĩa là xác định chủ thể mới ngang bằng với UBND cấp xã). Sự bổ sung thêm chủ thể giám sát, giáo dục người được hưởng án treo trong BLHS 2015, nhưng chưa phân tách trách nhiệm, gây khó khăn cho cả người hưởng án treo và cơ quan, đơn vị giám sát, giáo dục.

       3. Hiệu quả trong công tác THAHS án treo

       Công tác giám sát, giáo dục người được hưởng án treo trên địa bàn thành phố Hà Nội thời gian qua vẫn còn tồn tại một số bất cập như: Một số UBND cấp xã không thực hiện đúng các quy định về theo dõi, giám sát, giáo dục người hưởng án treo; việc nhận xét, đánh giá người hưởng án treo còn qua loa, thậm chí mang tính hình thức,đối phó (Bản nhận xét của người trực tiếp được giao giám sát, giáo dục về việc chấp hành nghĩa vụ của người được hưởng án treo không đúng về thời gian; hoặc nội dung được photocopy; cho người hưởng án treo viết sẵn bản kiểm điểm, chỉ chờ điền ngày khi đến thời điểm quy định; việc ghi chép sổ sách còn cẩu thả…), thậm chí có nơi người hưởng án treo đi khỏi địa phương nhưng UBND cấp xã không biết. Bổ sung thêm cơ quan, tổ chức giám sát, giáo dục người được hưởng án treo là điều kiện để tăng cường quản lý người hưởng án treo nhưng nhất thiết phải có những quy định rõ ràng, để khẩn trương khắc phục, giảm thiểu, loại bỏ những tồn tại, bất cập trong thực hiện nhiệm vụ THAHS của UBND cấp xã. Tuy nhiên, sự bổ sung này cũng dễ dẫn đến hiện tượng UBND cấp xã và cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc cùng được giao giám sát giáo dục người hưởng án treo đùn đẩy trách nhiệm, hoặc thực hiện công việc một cách qua loa.

       4. Cần có quy định cụ thể trình tự, thủ tục tương ứng trong THAHS án treo và trách nhiệm phối kết hợp giữa UBND cấp xã và cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc

       Quy định thêm cơ quan, tổ chức nơi làm việc là chủ thể mới trong giám sát, giáo dục người hưởng án treo làm phát sinh các vấn đề về quản lý, bổ sung hồ sơ, nhận xét hồ sơ; vấn đề thủ tục rút ngắn thời gian thử thách, giảm án; vấn đề người chấp hành án thay đổi chỗ ở, nơi làm việc; vấn đề về trách nhiệm khi người chấp hành án bỏ trốn… Do đó, trong phân công, phân tách chức năng, nhiệm vụ giữa UBND cấp xã và cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc, cần làm rõ các nội dung:

       - Cơ quan THAHS - Công an cấp huyện có cần ấn định thời gian người được hưởng án treo phải có mặt tại cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hay chỉ ấn định phải có mặt tại UBND cấp xã nơi người đó cư trú như trước đây;

       - Vấn đề về người trực tiếp giám sát, giáo dục người được hưởng án treo có nhất thiết phải do UBND cấp xã phân công hay có thể là người của cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc;

       - Vấn đề về kiểm điểm và bản nhận xét của người trực tiếp được giao giám sát, giáo dục về việc chấp hành nghĩa vụ của người được hưởng án treo và việc phối hợp, trao đổi thông tin của UBND cấp xã với cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc;

       - Xác định rõ việc phối hợp quản lý, bổ sung hồ sơ, nhận xét hồ sơ;

       - Xác định rõ cơ chế trao đổi, phối hợp thông tin trong quá trình giám sát giáo dục giữa UBND cấp xã và cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc, làm căn cứ để đánh giá, nhận xét đúng về quá trình và kết quả chấp hành án hoặc để làm thủ tục rút ngắn thời gian thử thách, giảm án; trách nhiệm của các chủ thể giám sát khi người được hưởng án treo thay đổi chỗ ở, nơi làm việc…

       - Về trách nhiệm yêu cầu người được hưởng án treo thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình; có biện pháp giáo dục, phòng ngừa khi người đó có dấu hiệu vi phạm pháp luật;

       Nếu không khẩn trương có các văn bản, hướng dẫn cần thiết liên quan đến bổ sung thêm chủ thể giám sát, giáo dục người hưởng án treo, công tác THAHS đối với án treo sẽ tiếp tục gặp các khó khăn, vướng mắc làm giảm hiệu quả do lỏng lẻo trong khâu tổ chức thực hiện; đồng thời trình tự, thủ tục thực hiện công tác THAHS ở cấp xã đối với án treo sẽ không thống nhất, thậm chí sẽ xuất hiện thêm nhiều sai sót trong thời gian tới.

       III. Đề xuất ban hành văn bản

       Thực thi nhiệm vụ trong công tác THAHS nói chung và THAHS đối với án treo nói riêng, chúng tôi đề xuất Liên ngành trung ương:TAND tối cao, Viện KSNDND tối cao, Bộ Công an.... cần phối hợp ban hành các thông tư, hướng dẫn về việc quản lý người thi hành án treo, tập trung làm rõ các xung đột về chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm giữa UBND cấp xã và cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc, đồng thời quy định cụ thể về mối quan hệ phối hợp giữa hai chủ của quan hệ THAHS án treo này.

       Ngày 15/05/2018, Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao có ban hành Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng Điều 65 của BLHS về Án treo, trong đó Khoản 1 Điều 6. Nội dung của bản án tuyên người bị kết án phạt tù được hưởng án treo, quy định:

       “1. Về việc giao người được hưởng án treo cho UBND cấp xã nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc giám sát, giáo dục trong thời gian thử thách:

       a) Khi cho người phạm tội được hưởng án treo, Tòa án phải ghi rõ trong phần Quyết định của bản án việc giao người được hưởng án treo cho UBND cấp xã nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc để giám sát, giáo dục trong thời gian thử thách.”

       …

       c) Khi giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc để giám sát, giáo dục trong thời gian thử thách, Tòa án phải ghi rõ trong phần quyết định của bản án tên và địa chỉ đầy đủ của cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục người được hưởng án treo; đồng thời, ghi rõ trường hợp người được hưởng án treo thay đổi nơi làm việc thì thực hiện theo quy định của pháp luật về thi hành án hình sự.”

       Mặc dù đã chú ý đến chủ thể mới là cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc và quy định về việc ghi rõ vào bản án, tuy nhiên Hội đồng Thẩm phán vẫn chưa xác định rõ trách nhiệm của chủ thể này trong suốt quá trình giám sát, giáo dục người hưởng án treo. Các quy định bước đầu trong Nghị Quyết số 02/2018/NQ-HĐTP là chưa đủ để giải quyết các xung đột pháp lý trong thực tế, cần có nhiều các văn bản điều chỉnh, đảm bảo cụ thể và chi tiết hơn.

       Sự thay đổi của bất kỳ văn bản Luật nào đều tác động, ảnh hưởng không nhỏ đến hệ thống pháp luật nói chung. Điều 65, BLHS năm 2015 ra đời đã nẩy sinh thiếu sót trong hệ thống văn bản pháp lý quy định về công tác THAHS đối với án treo. Vì vậy cần phải nhanh chóng khắc phục, giải quyết xung đột này, trong đó đặc biệt là các cơ quan chức năng cần kịp thời ban hành văn bản luật hướng dẫn, làm cơ sở pháp lý cho việc tổ chức thực thi pháp luật được thống nhất, chặt chẽ.

Đặng Hoàng Quân – Phòng 8