Một số khó khăn, vướng mắc khi thực hiện giao quyền giám sát, giáo dục người hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi họ làm việc trong Thi hành án hình sự

       Ở bài trước, chúng tôi đã đề cập đến một số nội dung liên quan đến xung đột pháp luật trong quy định chủ thể giám sát, giáo dục người hưởng án treo giữa BLHS 2015 và Luật THAHS 2010. Trong bài này, tôi xin tập trung đi sâu, làm rõ những khó khăn, vướng mắc khi giao quyền giám sát, giáo dục người hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi họ làm việc trong Thi hành án hình sự.

       Việc “giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc” trong THAHS với án treo đã được quy định ngay từ BLHS 1999 tại Khoản 2 Điều 60, BLHS quy định:

       “Trong thời gian thử thách, Toà án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú để giám sát và giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó.”

       Tuy nhiên, Luật THAHS 2010 lại chưa xác định vài trò của chủ thể là “Cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc” khi quy định các nội dung trong thi hành án hình sự đối với án treo?!

       BLHS 2015 chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2018 thay thế cho BLHS 1999 lại tiếp tục khẳng định:

       “Điều 65. Án treo

       2. Trong thời gian thử thách, Tòa án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó cư trú để giám sát, giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó.”

       Rõ ràng BLHS luôn khẳng định cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc có thể được xác định là một chủ thể giám sát, giáo dục người hưởng án treo thay cho chính quyền cấp xã nơi người đó cư trú. Vậy tại sao trong hệ thống các văn bản cấu thành Luật THAHS hiện nay lại không có nhiều văn bản đề cập đến vấn đề này?!

       Thực tế, công tác THAHS đối với án treo cho thấy: Do nảy sinh nhiều khó khăn, vướng mắc khi thực hiện giao quyền giám sát, giáo dục người hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc nên quy định này chưa triển khai được một cách đồng bộ và hiệu quả.

       I. Khó khăn trong xác định: “Cơ quan, tổ chức như thế nào nào thì được giao giám sát, giáo dục người hưởng án treo”

       Theo định nghĩa trong Từ điển Tiếng Việt (Gs. Hoàng Phê chủ biên, Nhà Xuất Bản Hồng Đức, T3/2016): “cơ quan” là “đơn vị tổ chức công tác của nhà nước hoặc của đoàn thể”; “tổ chức” là “tập hợp người được tổ chức theo cơ cấu nhất định để hoạt động vì lợi ích chung”. Như vậy, có thể hiểu “cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc” bao gồm:

       - Các cơ quan hành chính, sự nghiệp… của nhà nước hoặc đoàn thể;

       - Các tổ chức kinh tế, xã hội hoạt động vì lợi ích của một “tập hợp” các cá nhân.

      Quy định trong BLHS không xác định chủ thể cụ thể, mang tính mở để yêu cầu các cơ quan THAHS án treo phải xem xét, xác định cụ thể tùy theo thực tiễn?!

       Với sự quy định trong BLHS như trên, việc phân định “cơ quan, tổ chức” nào thì được giao giám sát, giáo dục người hưởng án treo vô hình chung trở thành nhiệm vụ của cơ quan THAHS có thẩm quyền “giao” người được hưởng án treo (Theo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao số: 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/05/2018 v/v Hướng dẫn áp dụng Điều 65 của BLHS về Án treo, thẩm quyền này thuộc về Tóa án ra bản án tuyên người bị kết án phạt tù được hưởng án treo).

       * Cơ quan, tổ chức như thế nào thì được giao?

       Vậy Tòa án lấy căn cứ nào để xác định một cơ quan, tổ chức đủ năng lực cũng như cho rằng một cơ quan, tổ chức nào đó không đủ năng lực để được giao giám sát, giáo dục người hưởng án treo?

       Trong mọi trường hợp, cơ quan, tổ chức có phải chủ động đề nghị giao hay được chỉ định giao giám sát, giáo dục người được hưởng án treo? Nếu do Tòa án chỉ định thì Tòa án căn cứ vào đâu để chỉ định?

       Thực tế là người hưởng án treo nếu làm trong cơ quan, đoàn thể nhà nước thì khi bị truy tố cũng đồng nghĩa với việc vi phạm kỷ luật nghiêm trọng và phần lớn bị buộc thôi việc hoặc bị điều chuyển công tác. Do đó, các “cơ quan, tổ chức” theo Điều 65 BLHS chủ yếu là các doanh nghiệp (tổ chức kinh tế), tổ chức xã hội (các tổ chức từ thiện; tổ chức nghề nghiệp…)

       Vậy tổ chức kinh tế hoặc tổ chức xã hội… có lĩnh vực, thời gian, địa bàn hoạt động, quy mô tổ chức … như nào thì được giao giám sát, giáo dục người hưởng án treo?

       Trường hợp người được hưởng án treo bị điều chuyển sang một đơn vị công tác mới, đơn vị đó chưa có đủ thời gian để hiểu về họ thì có giao quyền - trách nhiệm giám sát, giáo dục không?

       Người hưởng án treo có được tự ý thay đổi công việc trong quá trình chấp hành án hay không (trường hợp giao cho cơ quan, tổ chức nơi làm việc giám sát, giáo dục)? Nếu thay đổi công việc, cơ quan THAHS nào có thẩm quyền và có trách nhiệm giao người hưởng án treo cho UBND cấp xã hoặc cơ quan, tổ chức nơi làm việc mới tiếp tục giám sát, giáo dục? Và trường hợp nào thì giao người hưởng án treo cho UBND cấp xã tiếp tục giám sát, giáo dục, trường hợp nào thì giao cho cơ quan, tổ chức nơi làm việc mới tiếp tục giám sát, giáo dục?

       Bên cạnh đó, đơn vị nào có chức năng theo dõi, kiểm tra, đánh giá các hoạt động giám sát, giáo dục người được hưởng án treo của các cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc? Nếu hiệu quả giám sát, giáo dục của các cơ quan, tổ chức này không tốt thì các cơ quan THAHS thực hiện thẩm quyền “giao người” và theo dõi, kiểm tra việc giám sát, giáo dục này có chịu trách nhiệm?

       Thực tế hiện nay là, để tránh những hệ lụy khi xác định không đúng năng lực của“cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc”, đa số các trường hợp án treo trên địa bàn thành phố Hà Nội được Toà án giao cho UBND cấp xã để giám sát, giáo dục, “vừa đảm bảo đúng với Luật THAHS 2010, vừa tránh được những sai sót không đáng có?!”.

       II. Không có văn bản pháp lý hướng dẫn, quy định trách nhiệm và trình tự thực hiện các công việc của cả người hưởng án treo và cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc nếu được giao giáo dục, giám sát

       Khi giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc giám sát, giáo dục, nảy sinh một số khó khăn về thủ tục, trình tự pháp lý:

       1. Các cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc có được áp dụng các quy trình, thủ tục giám sát, giáo dục người hưởng án treo giống như với UBND cấp xã hay không?

       2. Việc cử người giám sát trong cơ quan, tổ chức liệu có đảm bảo tính khách quan không, khi mà sự “nể nang” trong cơ quan, tổ chức là rất cao, lại thiếu quy định trách nhiệm, sự ràng buộc công việc của người giám sát, giáo dục cũng như của cơ quan, tổ chức?

       3. Hệ thống sổ sách và trình tự, thủ tục ghi sổ theo dõi người hưởng án treo được thực hiện như thế nào? Đơn vị nào kiểm tra, giám sát các công việc này?

       4. Trường hợp người được hưởng án treo tiếp tục phạm tội và mua chuộc hoặc đe dọa người giám sát và cơ quan, tổ chức nơi họ làm việc dẫn đến việc báo cáo kết quả giám sát, giáo dục của các cơ quan, tổ chức không khách quan, thiếu trung thực?; Trường hợp người hưởng án treo không chịu rèn luyện nhưng sử dụng các mối quan gia đình, bản thân để gây sức ép với cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục dẫn đến các báo cáo kết quả không đúng với thực tế?!

       5. Trình tự, thủ tục liên quan đến rút ngắn thời gian thử thách của án treo được thực hiện như thế nào khi không có sự tham gia giám sát, giáo dục của UBND cấp xã?

       III. Đa số cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc lúng túng do chưa có kinh nghiệm, sợ ràng buộc pháp lý

       1. Sự phân định trách nhiệm của các cơ quan chức năng trong THAHS trong việc theo dõi, đào tạo, hướng dẫn… các cơ quan, tổ chức nơi người hưởng án treo làm việc được giao giám sát, giáo dục còn chưa rõ ràng.

       Khi nhận được bản án của Tòa án trong đó giao cho cơ quan, tổ chức giám sát, giáo dục người được hưởng án treo, đa số các cơ quan, tổ chức đều tỏ ra lúng túng, không biết liên hệ với ai, cơ quan nào để hiểu rõ phải làm gì và tiến hành công việc như thế nào?

       2. Cơ quan, tổ chức trực tiếp giám sát, giáo dục người hưởng án treo phải chịu trách nhiệm pháp lý như thế nào nếu buông lỏng giám sát, giáo dục.

       Về sự ràng buộc pháp lý, hiện nay chưa có quy định cụ thể nào để làm chế tài trong việc các cơ quan, tổ chức nơi người được hưởng án treo làm việc buông lỏng việc giám sát, giáo dục. Các cơ quan, tổ chức lo ngoại việc “liên quan đến Pháp luật” nên muốn “tránh càng xa càng tốt”, ngược lại các cơ quan THAHS có thẩm quyền thì không đủ sự tin tưởng để  giao người”?!

       3. Với các cơ quan, tổ chức làm kinh tế, xã hội đơn thuần thì có đủ kiến thức và nghiệp vụ để giám sát, giáo dục người hưởng án treo?

       Đa số các cơ quan, tổ chức làm kinh tế, xã hội đơn thuần có hiểu biết về pháp luật hạn chế, đặc biệt là pháp luật hình sự và Luật THAHS. Sự hiểu biết không đầy đủ, thiếu chính xác dẫn đến nhiều hoạt động sẽ không đúng, làm bừa, làm ẩu. Nếu giao người hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi họ làm việc giám sát, giáo dục, chắc chắn số lượng vi phạm về trình tự, thủ tục… sẽ cao, hiệu quả thi hành án sẽ khó đạt được như kỳ vọng.

       Chúng tôi xin nêu để các đơn vị Viện kiểm sát cùng tham khảo, trao đổi, vận dụng trong quá trình kiểm sát.Chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, làm rõ nội dung này trong các bài tiếp theo.

Đặng Hoàng Quân - Phòng 8