Bàn về quy định tại điểm H, khoản 1, điều 46 BLHS: Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng
Thi hành nghiêm chỉnh các quy định của Bộ luật hình sự là nhiệm vụ chung của tất cả các cơ quan, tổ chức và toàn thể nhân dân. Trong thực tế hiện nay có một số quy định của Bộ luật hình sự còn chung chung chưa rõ ràng đẫn đến việc hiểu và áp dụng pháp luật không thống nhất. Trong phạm vi của bài viết này chỉ xin nêu quy định về tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng’’ được quy định tại điểm h khoản 1 Điều 46 Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 còn nhiều khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.
Theo quy định của điểm h khoản 1 Điều 46 BLHS thì điều kiện cần và đủ là phải có 02 điều kiện mới được áp dụng, gồm: điều kiện thứ nhất phạm tội lần đầu, tức là thực hiện hành vi phạm tội một lần, nhân thân chưa có tiền án tiền sự và điều kiện thứ hai là thuộc trường hợp ít nghiêm trọng.
Hiện pháp luật mới quy định về các loại tội phạm là tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Căn cứ để phân biệt tội phạm là căn cứ vào mức hình phạt cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy. Cụ thể, khoản 3, Điều 8 Bộ luật hình sự khái niệm các tội phạm: tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm gây nguy hại không lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến 03 năm tù. Như vậy xác định tội phạm ít nghiêm trọng phải căn cứ vào mức cao nhất của khung hình phạt nhưng không được quá 03 năm tù. Thực tế trong công tác xét xử đa số những người được phân công tiến hành tố tụng áp dụng tình tiết giảm nhẹ quy định tại điểm h khoản 1 Điều 46 BLHS “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng’’ khi bị cáo có đủ 02 (hai) điều kiện: nhân thân chưa có tiền án, tiền sự, thực hiện hành vi phạm tội một lần và phạm tội ít nghiêm trọng có mức hình phạt cao nhất của khung hình phạt là không quá 03 năm tù.
Tuy nhiên cũng có một số Kiểm sát viên được phân công tiến hành tố tụng áp dụng tình tiết giảm nhẹ quy định tại điểm h khoản 1 Điều 46 BLHS “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng’’ khi bị cáo có nhân thân chưa có tiền án, tiền sự, thực hiện hành vi phạm tội một lần và căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội để xác định thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, không căn cứ vào mức hình phạt cao nhất của khung hình phạt mà Tòa án quyết định đưa ra xét xử.
Tội phạm thuộc trường hợp ít nghiêm trọng là trường hợp gây nguy hiểm không lớn cho xã hội nhưng không phụ thuộc vào mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy mà phụ thuộc vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội do bị cáo gây ra. Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi bổ sung năm 2009 ở phần các tội phạm có 10 điều luật quy định phạm tội trong trường hợp ít nghiêm trọng, phạm tội trong trường hợp nghiêm trọng, phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng làm căn cứ định khung hình phạt. Cụ thể:
+ Có 05 điều luật gồm các Điều 80, tội Gián điệp; Điều 85, tội Phá hủy cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Điều 86, tội Phá hủy việc thực hiện chính sách kinh tế - xã hội; Điều 87, tội Phá hủy chính sách đoàn kết; Điều 90, tội Chống phá trại giam, quy định tình tiết phạm tội trong trường hợp ít nghiêm trọng làm căn cứ xác định khung hình phạt, mức hình phạt thấp nhất từ 02 năm đến 07 năm tù, mức hình phạt cao nhất từ 05 năm đến 15 năm tù.
+ Có 01 điều luật là Điều 258, tội Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân quy định tình tiết phạm tội trong trường hợp nghiêm trọng để làm căn cứ xác định khung hình phạt, mức hình phạt từ 02 năm tù đến 07 năm tù.
+ Có 04 điều luật gồm các Điều 88, tội Tuyên truyền chống phá Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Điều 91, tội Trốn đi nước ngoài hoặc trốn ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân; Điều 97, tội Làm chết người trong khi thi hành công vụ; Điều 104, tội Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của người khác quy định tình tiết phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng để làm căn cứ xác định khung hình phạt, mức hình phạt thấp nhất từ 07 năm đến 15 năm tù, mức hình phạt cao nhất từ 10 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân.
Như vậy, phần các tội phạm có nhiều tội quy định phạm tội trong trường hợp ít nghiêm trọng không căn cứ vào mức hình phạt cao nhất của khung hình phạt mà căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội do bị cáo gây ra. Nhưng đến nay vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào hướng dẫn phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, mỗi nơi có cách hiểu khác nhau, việc áp dụng pháp luật không thống nhất.
Trong khi chưa có hướng dẫn của các cơ quan có thẩm quyền. Theo quan điểm của cá nhân tôi thì phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng không căn cứ vào mức hình phạt cao nhất của khung đối với tội đã phạm mà căn cứ vào tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội để xác định trường hợp ít nghiêm trọng. Rất mong được sự bổ sung góp ý chân thành của đồng nghiệp và bạn đọc để ngày càng hoàn thiện hơn.
Đỗ Minh Tuấn - Thanh tra