Vướng mắc về thực hiện quyền của bị can được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội

       BLTTHS năm 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018, tuy nhiên quá trình thực hiện một số quy định tại bộ luật này còn có nhiều vướng mắc trong thực tiễn áp dụng. Trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến các quy định trong việc thực hiện quyền của bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội. Việc điều chỉnh quyền của bị can được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa được quy định tại 02 loại văn bản là BLTTHS năm 2015 và Thông tư liên tịch số 02/2018/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BQP ngày 01/02/2018 của Bộ Công an, Viện KSND tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Quốc phòng (Thông tư số 02) quy định về trình tự, thủ tục, thời hạn, địa điểm bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bản sao tài liệu khác liên đến việc bào chữa, cụ thể là:

       1. Điểm i, khoản 2, Điều 60 của BLTTHS năm 2015 quy định bị can có quyền: Đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bản sao tài liệu khác liên quan đến việc bào chữa kể từ khi kết thúc điều tra khi có yêu cầu. Thông tư 02 quy định: Bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội được quyền đọc, ghi chép tài từ sau khi kết thúc điều tra, trong giai đoạn truy tố đến khi Tòa án có quyết định đưa vụ án ra xét xử.

       - Vấn đề thứ nhất là sau khi kết thúc điều tra, bị can có yêu cầu đọc, ghi chép tài liệu, trong khi đó theo quy định tại khoản 2 Điều 232 BLTTHS quy định trong thời hạn 02 ngày, kể từ ngày ra bản kết luận điều tra, Cơ quan điều tra phải giao ngay bản kết luận điều tra cùng hồ sơ vụ án đến Viện kiểm sát cùng cấp; Điều 6 của Thông tư 02 quy định về thời hạn cơ quan, người tiến hành tố tụng giải quyết yêu cầu đọc, ghi chép bản sao tài liệu của bị can là 03 ngày. Như vậy, việc sao tài liệu hoặc số hóa tài liệu cho bị can đọc, ghi chép chưa quy định rõ thuộc trách nhiệm cơ quan nào? Đối với vụ án có nhiều bị can, các bị can đều có yêu cầu đọc, ghi chép bản sao tài liệu thì chưa quy định phải sao như thế nào?  Sao thành nhiều bản hay một bản?

       - Vấn đề thứ hai là khi Kiểm sát viên giao bản cáo trạng cho bị can thì bị can có văn bản yêu cầu đọc, ghi chép tài liệu trong khi đó theo quy định tại khoản 2 Điều 244 BLTTHS năm 2015 quy định trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày ra bản cáo trạng, Viện kiểm sát phải chuyển hồ sơ vụ án cùng bản cáo trạng đến Tòa án và Thông tư 02 quy định bản sao tài liệu hoặc tài liệu số hóa phải được chuyển cùng hồ sơ vụ án đến cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Như vậy, việc cho bị can đọc, ghi chép bản sao tài liệu chưa quy định rõ trách nhiệm thuộc cơ quan, người tiến hành tố tụng nào thực hiện?

       2. Khoản 2 Điều 4 của Thông tư 02 quy định việc thông báo cho bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội về quyền được đọc, ghi chép tài liệu phải được người có thẩm quyền tiến hành tố tụng ghi nhận trong biên bản giao nhận bản cáo trạng. Nhưng mẫu biên bản giao nhận cáo trạng (Mẫu số 145) được ban hành theo Quyết định số 15 ngày 09/01/2018 của Viện trưởng Viện KSND tối cao chỉ thể hiện các nội dung: thời gian, địa điểm giao cáo trạng; họ tên, chức danh người giao cáo trạng; họ tên, giới tính, ngày tháng năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, nghề nghiệp, số chứng minh nhân dân/ thẻ căn cước công dân/hộ chiếu, nơi cấp; nơi cư trú; kết thúc việc giao nhận cáo trạng và các phần ký ghi rõ họ tên của người giao cáo trạng, bị can nhận cáo trạng; chưa quy định về nội dung này trong biên bản.

       3. Điều 7 Thông tư 02 quy định: Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng được phân công thụ lý, giải quyết vụ án trực tiếp giao bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa cho bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội để đọc, ghi chép. Thực tế hiện nay, cùng một thời điểm Kiểm sát viên thụ lý nhiều vụ án, nhiều bị can. Kết thúc điều tra, việc cho bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa thì do Kiểm sát viên được phân công thụ lý thực hiện nên việc đảm bảo quyền bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa gặp nhiều khó khăn dễ dẫn đến việc Kiểm sát viên vi phạm tố tụng.

       Từ các vấn đề chưa hợp lý trong quy định của Thông tư số 02 với quy định của BLTTHS năm 2015 đã phần nào gây khó khăn cho cơ quan, người tiến hành tố tụng trong việc thực hiện trách nhiệm để bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại thực hiện quyền quyền đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa, do vậy cần được hướng dẫn cụ thể của liên ngành tư pháp Trung ương quy định rõ về trách nhiệm của cơ quan, người tiến hành tố tụng trong từng thời điểm cụ thể, tránh sự đùn đẩy trách nhiệm ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của bị can. Với tư cách cá nhân tôi đề xuất hướng dẫn giải quyết các vấn đế vướng mắc cụ thể như sau:

       1. Trường hợp sau khi kết thúc điều tra, bị can có văn bản yêu cầu được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội thì Cơ quan điều tra phải có trách nhiệm sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội và chuyển theo hồ sơ vụ án. Trong thời hạn truy tố Viện kiểm sát có trách nhiệm thực hiện việc cho bị can đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội theo quy định của pháp luật.

       2. Trường hợp sau khi Viện kiểm sát ban hành  bản cáo trạng thì bị can có văn bản yêu cầu được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội thì Viện kiểm sát phải có trách nhiệm sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội và chuyển theo hồ sơ vụ án. Tòa án có trách nhiệm thực hiện việc cho bị can đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội theo quy định của pháp luật.

       3. Viện kiểm sát tổ chức thành lập một bộ phận kiêm nhiệm giúp cho Kiểm sát viên trong việc lập hồ sơ sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa và thực hiện việc cho bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội.

       4. Sửa đổi, bổ sung mẫu biên bản giao nhận cáo trạng về việc thông báo cho bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội về quyền được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội và ý kiến của bị can sau khi nhận bản cáo trạng.

       5. Trường hợp hồ sơ vụ án được chuyển đến Tòa án nhưng chưa có quyết định đưa vụ án ra xét xử mà bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội có văn bản yêu cầu được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội thì Tòa án có trách nhiệm thực hiện đầy đủ quyền của bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa theo quy định của pháp luật.

       Trên đây là một số vướng mắc trong việc thực hiện quyền của bị can hoặc người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội. Bài viết này không tránh khỏi thiếu sót, rất mong được sự bổ sung góp ý của bạn đọc và đồng nghiệp.

Đỗ Minh Tuấn - Phó trưởng Phòng 1