Một số kinh nghiệm trong quá trình phối hợp giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi

        Thực tiễn công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc liên quan hành vi xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian qua thấy rằng: Mặc dù các ngành, các cấp đã tích cực vào cuộc nhưng tình hình tội phạm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn thành phố Hà Nội chưa giảm mà còn có chiều hướng gia tăng. Tội phạm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi tập trung ở các tội Hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tội Giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, tội Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi...

        Qua công tác thống kê tội phạm, chúng tôi thấy bị can thuộc nhiều dạng đối tượng khác nhau: từ người thân trong gia đình, có trường hợp là bố đẻ đến người quen của bố mẹ, bố dượng, hàng xóm, người lạ, bạn trong và ngoài nhà trường; cũng ở nhiều lứa tuổi có bị can trên 70 tuổi, có bị can cũng ở tuổi chưa thành niên… Như chúng ta đều đã biết, hậu quả của các vụ án này để lại rất nặng nề cho sức khoẻ, tâm sinh lý của bị hại, tâm lý của những người thân trong gia đình đặc biệt là những người làm bố, làm mẹ, hậu quả còn là sự lo lắng, hoang mang của các gia đình, của xã hội... tác động xấu đến tình hình trật tự, trị an, an toàn xã hội.

        Đấu tranh với các tội phạm xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi là một hoạt động không hề dễ dàng, thậm chí phải nói là rất khó, khó ở nhiều phương diện từ thu thập chứng cứ, tài liệu, từ công tác giám định và ngay từ chính phía bị hại và gia đình bị hại, trên thực tiễn chúng tôi gặp phải các khó khăn như:

        - Các vụ án thường xảy ra ở nơi vắng vẻ, chỉ có đối tượng và nạn nhân tại hiện trường, không có người làm chứng trực tiếp, trong khi các đối tượng bị tố giác thường ngoan cố, khai báo quanh co, chối tội hoặc chỉ nhận một phần hành vi phạm tội.

        - Nhiều trường hợp trẻ em bị xâm hại tình dục, gia đình biết nhưng lưỡng lự trong cách giải quyết do lo sợ ảnh hưởng đến tương lai của các em, dẫn đến trình báo muộn, không biết cách thu giữ vật chứng cần thiết để giao nộp cho cơ quan chức năng nên đã vô tình tạo điều kiện để người thực hiện hành vi phạm tội có đủ thời gian xóa hết dấu vết.

        - Một số trường hợp, sau khi bị xâm hại tình dục thời gian dài, người bị hại mới tố cáo hành vi của người phạm tội. Do đó, việc thu thập chứng cứ đầy đủ, chính xác gặp nhiều khó khăn nên rất khó để chứng minh hành vi phạm tội.

        - Nhiều vụ việc người thực hiện hành vi phạm tội thỏa thuận bồi thường với gia đình bị hại (hoặc vì lý do khác như bị đe dọa, ép buộc; người thực hiện hành vi phạm tội là người thân thích của bị hại...) nên bị hại thay đổi lời khai, phủ nhận lời khai trước đó gây khó khăn trong việc giải quyết vụ án.

        Nhận thức rõ tính phức tạp, đặc thù trong quá trình giải quyết án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi, trong thời gian qua Viện kiểm sát hai cấp thành phố Hà Nội đã phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra và Tòa án giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi đảm bảo đúng quy định của pháp luật; tiến độ điều tra, truy tố, xét xử các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi được các cơ quan tiến hành tố tụng quan tâm và xử lý nhanh chóng, kịp thời, nghiêm minh, nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng, nhiều vụ án được dư luận xã hội đặc biệt quan tâm được tập trung giải quyết nhanh, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm, không có án đình chỉ điều tra do không phạm tội, không có trường hợp nào Viện kiểm sát truy tố, Tòa án tuyên không phạm tội.

        Từ thực tiễn giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian qua, tác giả đưa ra một số kinh nghiệm trong quá trình phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng như sau:

         - Thứ nhất, khi tiếp nhận vụ việc, hai đơn vị nhanh chóng thông tin cho nhau để Lãnh đạo Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra chỉ đạo Kiểm sát viên, Điều tra viên trong công tác phối hợp ngay từ đầu, thống nhất các biện pháp điều tra nhằm đảm bảo các hoạt động kiểm tra, xác minh, hoạt động điều tra đi đúng hướng, trong thời gian nhanh nhất làm rõ được thủ phạm, hành vi đã thực hiện và các vấn đề có liên quan. Thực tiễn cho thấy nếu Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát phối hợp chặt chẽ ngay từ đầu thì giải quyết sẽ đạt kết quả và ra quyết định xử lý đảm bảo có căn cứ, đúng pháp luật.

        - Thứ hai, Lãnh đạo Viện kiểm sát và lãnh đạo Cơ quan điều tra phải sát sao trong việc hướng dẫn, chỉ đạo Điều tra viên, Kiểm sát viên chú trọng công tác khám nghiệm hiện trường và thu thập chứng cứ ban đầu: Cần phối hợp chặt chẽ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát ngay từ khi tiếp nhận thông tin tội phạm hoặc đơn trình báo của bị hại, gia đình bị hại đến quá trình thu thập chứng cứ và chuyển hóa chứng cứ để làm căn cứ vững chắc, phục vụ công tác truy tố, xét xử. Cụ thể: công tác khám nghiệm hiện trường phải kịp thời, tỉ mỉ, toàn diện; kịp thời thu giữ dấu vết vật chất và các đồ vật, tài liệu liên quan; phối hợp với cơ quan chuyên môn thăm khám, thu thập dấu vết, vật chứng có liên quan trên thân thể nạn nhân để tiến hành giám định pháp y trong thời gian nhanh nhất nhằm kết luận có hay không dấu hiệu xâm hại tình dục. Trong đó, việc thu thập dấu vết đầy đủ, kịp thời; thực hiện ngay việc trưng cầu giám định pháp y trong thời gian nhanh nhất, nhằm kết luận có hay không dấu hiệu xâm hại tình dục. Làm căn cứ xác định có hay không tội phạm đã xảy ra, làm cơ sở đấu tranh với đối tượng tình nghi. Kinh nghiệm cho thấy đối với các vụ án hình sự, dấu vết là những căn cứ vô cùng quan trọng, việc giám định vào thời điểm vàng cũng như việc xác định được các chứng cứ vật chất đối với các vụ án xâm hại tình dục đặc biệt là xâm hại tình dục đối với người dưới 18 tuổi là rất cần thiết để đánh giá hành vi phạm tội.

        - Thứ ba, trong hoạt động lấy lời khai của người bị hại và hỏi cung bị can: cần khẩn trương lấy lời khai bị hại, đối tượng, nhân chứng làm rõ độ tuổi, thời gian, không gian, địa điểm chính xác, hình thức, thủ đoạn của hành vi xâm hại; các đặc điểm riêng biệt về thể chất; hoàn cảnh gia đình; vụ án có đồng phạm hay không. Kiểm sát viên phải tham gia trực tiếp các hoạt động điều tra như hỏi cung bị can, lấy lời khai người bị hại và các hoạt động điều tra khác, phải tiến hành ghi âm, ghi hình có âm thanh; kiểm sát chặt chẽ các hoạt động điều tra đảm bảo tuân thủ đúng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và Thông tư liên tịch số 01/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 18/02/2022 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao - Tòa án nhân dân tối cao - Bộ Công an - Bộ tư pháp - Bộ Lao động - thương binh và xã hội quy định về công tác phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong quá trình tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.

        Bị hại những vụ án này mang tính đặc thù, đều dưới 18 tuổi nhiều trường hợp dưới 10 tuổi, lời khai các cháu là khách quan, các cháu ngại tiếp xúc với các cơ quan tiến hành tố tụng. Những vụ án này chúng tôi thường phân công Điều tra viên, Kiểm sát viên, mời trợ giúp pháp lý, đoàn thanh niên... là nữ, là những người có kinh nghiệm và sự hiểu biết sâu về tâm lý người chưa thành niên.

        Việc Kiểm sát viên tham gia ghi lời khai người bị hại ngay từ đầu cũng chính là để đánh giá chứng cứ một cách khách quan, toàn diện, để không phải hỏi đi hỏi lại nhiều lần, để không phải làm việc nhiều với bị hại, đáp ứng đúng tinh thần của Thông tư liên tịch số 01/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH.

        Đối với những trường hợp bị hại không hợp tác trong quá trình điều tra (đặc biệt là các trường hợp không thực hiện việc đi giám định) cần phải tìm hiểu lý do, động viên, thuyết phục, kiểm tra, xác minh có lý do bất khả kháng, trở ngại khách quan và khi đã làm các biện pháp theo luật định rồi thì phải quyết định áp giải theo Điều 127 BLTTHS để tránh bỏ lọt tội phạm và người phạm tội.

        - Thứ tư, trước khi kết thúc điều tra, Kiểm sát viên phải chủ động phối hợp với Điều tra viên rà soát, tổng hợp, đánh giá chứng cứ, xem xét đầy đủ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can. Trong giai đoạn truy tố, Kiểm sát viên phải hỏi cung bị can; trường hợp cần thiết thì lấy thêm lời khai người bị hại để đảm bảo chứng cứ vững chắc khi quyết định truy tố; phải chuẩn bị kỹ lưỡng đề cương xét hỏi, tranh luận và chủ động xét hỏi bị cáo để làm rõ hành vi phạm tội và các tình tiết có ý nghĩa để giải quyết vụ án.

        - Thứ năm, mỗi đơn vị cần rút kinh nghiệm về những vụ án khi để xảy ra sai sót. Đó là bài học kinh nghiệm về thận trọng khi đánh giá chứng cứ trong những vụ án truy xét, có tính chất phức tạp và không có chứng cứ vật chất, đối tượng không nhận tội hoặc trường hợp bị can nhận tội trong quá trình điều tra nhưng đến khi truy tố, xét xử thì chối tội và cho rằng bị bức cung, nhục hình. Khi giải quyết các vụ án này cần chú ý làm rõ những điểm mâu thuẫn trong lời khai của bị can và mối liên hệ giữa lời khai của bị can với các nguồn chứng cứ khác; tránh tình trạng đánh giá chứng cứ nặng về cảm tính, suy diễn chủ quan, áp đặt.

        Trên đây là một số kinh nghiệm trong quá trình phối hợp giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi trên địa bàn thành phố Hà Nội. Rất mong nhận được sự trao đổi, bổ sung của các đồng nghiệp.

                                                            Trần Đức Duy - Phòng 2