Một số các quy định mới, các vấn đề cần lưu ý về công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp

       Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 có hiệu lực pháp luật ngày 01/1/2018. Để làm tốt công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp, chúng ta cần nắm vững 1 số các quy định mới được nêu trong các văn bản pháp luật cụ thể.

       1. Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014

       Hiện nay, theo Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014, công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đã được quy định thành một điều luật riêng (Điều 30) và là một trong 09 công tác nghiệp vụ để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Viện KSND; công tác này cùng với công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp (Điều 29) hợp thành công tác “Kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp” (mục 8). Khác với Điều 4 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2002, công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của Viện KSND chỉ được quy định chung trong Điều 4 và chưa được chính thức coi là một trong những công tác nghiệp vụ để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngành như các khâu công tác khác.

       Do công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp được quy định thuộc chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện KSND, nên nó cũng chứa đựng những phương thức hoạt động tương tự như các công tác kiểm sát hoạt động tư pháp khác. Theo Điều 30 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện KSND khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp được thực hiện qua những phương thức cơ bản sau:

       - Trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tại cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.

       - Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra quyết định giải quyết khiếu nại, văn bản giải quyết tố cáo; kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về hoạt động tư pháp của cấp mình và cấp dưới, thông báo kết quả cho Viện kiểm sát nhân dân; cung cấp hồ sơ, tài liệu có liên quan cho Viện kiểm sát nhân dân.

       - Ban hành kết luận kiểm sát, thực hiện quyền kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật.

       Về cơ bản, các phương thức kiểm sát trong công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp theo Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014 không khác nhiều so với Luật Tổ chức Viện KSND năm 2002. Điểm duy nhất được coi là “mới” là tại Điều 30 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014 quy định đối tượng kiểm sát không phải là “cơ quan tư pháp” như Luật Tổ chức Viện KSND năm 2002 mà là “cơ quan có thẩm quyền”.

       Cơ quan có thẩm quyền được hiểu là: tất cả những cơ quan nào có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đều thuộc đối tượng kiểm sát của Viện kiểm sát. Quy định này có xu hướng mở rộng hơn về đối tượng của công tác kiểm sát.

       Ví dụ: Điều 475 BLTTHS 2015 đã giao nhiệm vụ giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự cho một chủ thể mới là cấp trưởng cơ quan được giao tiến hành một số hoạt động điều tra. Như vậy, các cơ quan như Kiểm lâm, Kiểm ngư, Hải quan, Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển và một số cơ quan trong Quân đội, Công an được giao tiến hành một số hoạt động điều tra có thẩm quyền giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự cũng là đối tượng của công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

       Theo Luật THAHS quy định: ngoài các cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo, còn có một số cơ quan và cá nhân khác cũng được giao thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự, như: Chủ tịch UBND cấp xã, Trưởng Công an cấp huyện, Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an, Tư lệnh quân khu và tương đương, Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Quốc phòng. Các cơ quan này cũng là đối tượng của Viện kiểm sát trong việc kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự.

Lãnh đạo Viện KSND thành phố Hà Nội tiếp công dân

       2. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

       2.1. Về phạm vi kiểm sát

       BLTTHS 2003 (điều 332, 337, 339) không quy định thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo cho các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra nhưng lại quy định Viện KSND có thẩm quyền kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với các cơ quan này. Vì vậy, trong thực tế, khi thực hiện Điều 339 BLTTHS năm 2003, Viện KSND các cấp không tiến hành kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự đối với các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.

       BLTTHS năm 2015  vẫn quy định: “Viện kiểm sát kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Tòa án cùng cấp và cấp dưới”- khoản 1 Điều 483. Tuy vậy cần chú ý về thẩm quyền giải quyết của các cơ quan cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, cụ thể:

       Đối với khiếu nại, Điều 475 quy định: cấp trưởng cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra xem xét, giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của cấp phó, cán bộ điều tra của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra trừ việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ

       Đối với tố cáo, Điều 481 quy định: Viện kiểm sát thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra có thẩm quyền xem xét, giải quyết tố cáo hành vi tố tụng của người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, không quy định cho cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra có thẩm quyền giải quyết tố cáo.   

       Do vậy, khi thực hiện Điều 483, các Viện KSND chỉ kiểm sát việc giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Đây cũng là một điểm mới về phạm vi của công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo theo BLTTHS 2015 so với BLTTHS 2003.

       2.2. Về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện KSND khi tiến hành kiểm sát

       Khác với BLTTHS năm 2003 quyền kiến nghị, kháng nghị, yêu cầu khắc phục vi phạm này tuy chưa được quy định rõ nên khi tiến hành kiểm sát, viện kiểm sát thường ban hành Kiến nghị đối với cơ quan Tư pháp. Tuy nhiên, khoản 2 Điều 483 BLTTHS năm 2015 đã quy định rõ khi tiến hành kiểm sát, Viện KSND có quyền “ban hành kết luận kiểm sát; thực hiện quyền kiến nghị, kháng nghị, yêu cầu Cơ quan điều tra, Tòa án, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra khắc phục vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo”.

       Đây là một điểm mới mà các Viện KSND cần triển khai thực hiện khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự thời gian tới đây.

       3. Quy chế số 51 ban hành ngày 2/2/2016, tính đến nay việc thực hiện quy chế này không còn là mới nhưng quá trình thực hiện Quy chế đối với công tác kiểm sát ở 1 số đơn vị cần lưu ý các vấn đề sau:

       3.1. Về phân công nhiệm vụ kiểm sát

       Theo Quyết định số 487 thì nhiệm vụ kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp theo từng vụ việc cụ thể được giao cho các đơn vị nghiệp vụ khác tương ứng với các lĩnh vực; đơn vị Kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp được kiểm sát trong tất cả các lĩnh vực, nhưng không kiểm sát theo vụ việc cụ thể, mà chỉ được kiểm sát trong một thời điểm nhất định (06 tháng hoặc 01 năm), hay còn được gọi là “kiểm sát theo tình trạng”.

       Điều 17 Quy chế số 51 quy định như sau:

       - Khoản 2: “Đơn vị Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp có nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các đơn vị nghiệp vụ khác tham mưu giúp Viện trưởng Viện kiểm sát cấp mình kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính; kiểm sát việc giải quyết khiếu nại đối với hành vi của người có thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính”.

       - Khoản 3: “Đơn vị Kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự có nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với đơn vị Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tham mưu giúp Viện trưởng Viện kiểm sát cấp mình kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự”.

       - Khoản 4: “Đơn vị Kiểm sát thi hành án dân sự có nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với đơn vị Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tham mưu giúp Viện trưởng Viện kiểm sát cấp mình tiến hành kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự, thi hành án hành chính”.

       Như vậy, đây là điểm gần như mới về phân công nhiệm vụ kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của Quy chế 51, theo Quy chế số 51 thì nhiệm vụ của đơn vị Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp và đa số các đơn vị nghiệp vụ khác đã có sự thay đổi cơ bản. Đơn vị Kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp sẽ chủ trì tất cả các hoạt động kiểm sát (theo cả vụ việc và tình trạng); các đơn vị nghiệp vụ khác thôi không thực hiện nhiệm vụ kiểm sát theo vụ việc nữa, nhưng vẫn có nhiệm vụ phải phối hợp với đơn vị Kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

       Riêng các đơn vị Kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự, Kiểm sát thi hành án dân sự thì ngoài việc vẫn giữ nguyên nhiệm vụ kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo theo vụ việc sẽ phải thực hiện thêm nhiệm vụ kiểm sát theo tình trạng. 

       3.2. Việc áp dụng các biện pháp kiểm sát

       Khoản 3 Điều 18 về cơ bản đã tổng hợp đầy đủ các trường hợp được áp dụng các biện pháp kiểm sát theo từng lĩnh vực của hoạt động tư pháp; trong đó đã bổ sung thêm trường hợp được áp dụng biện pháp trực tiếp kiểm sát trong lĩnh vực thi hành án hình sự, không giới hạn chỉ được trực tiếp kiểm sát trong tố tụng hình sự như trước đây.

       Điểm b, khoản 3 Điều 18 bổ sung thêm trường hợp áp dụng các biện pháp kiểm sát khi tiến hành kiểm sát việc giải quyết khiếu nại đối với hành vi của người có thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính. Viện kiểm sát áp dụng các quy định tại điểm a,b,c khoản 1 Quy chế 51

       3.3. Việc ban hành các văn bản trong hoạt động kiểm sát

       - Theo điểm a khoản 4 Điều 18 Quy chế số 51, thì sau khi kết thúc một trong các biện pháp kiểm sát: yêu cầu ra văn bản giải quyết khiếu nại, tố cáo; yêu cầu kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo và thông báo kết quả; yêu cầu cung cấp hồ sơ, tài liệu, nếu có căn cứ kết luận vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp, thì có thể được ban hành kiến nghị ngay;

       - Điểm b khoản 4 Điều 18 Quy chế số 51 đã bổ sung thêm quy định kết thúc biện pháp trực tiếp kiểm sát phải ban hành kết luận về kết quả kiểm sát; nếu có căn cứ kết luận vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp, thì tùy theo mức độ vi phạm mới tiếp tục ban hành kiến nghị hoặc kháng nghị.

       - Tại điểm d khoản 4 Điều 18 quy định bổ sung việc Viện KSND khi ban hành các văn bản trong hoạt động kiểm sát phải ấn định cụ thể thời hạn mà các cơ quan được kiểm sát phải trả lời hoặc thực hiện.

       3.4. Về vấn đề trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự

       Điều 159 Luật THADS và Điều 28 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014 không có quy định về quyền trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự.

       Điểm a khoản 3 Điều 18 Quy chế số 51 chỉ quy định trong tố tụng hình sự và thi hành án hình sự được áp dụng tất cả các biện pháp kiểm sát, trong đó có biện pháp trực tiếp kiểm sát, còn các lĩnh vực khác thì không được áp dụng biện pháp trực tiếp kiểm sát. Tuy nhiên, trong thực tiến một số Viện kiểm sát cấp huyện vẫn phối hợp với khâu Thi hành án dân sự để trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự, như vậy là không thực hiện đúng hướng dẫn của Quy chế 51.

       Về vấn đề này, Vụ Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp sau khi thống nhất với Vụ Kiểm sát thi hành án dân sự Viện kiểm sát Tối cao đã có hướng dẫn cụ thể: khi trực tiếp kiểm sát công tác thi hành án đối với cơ quan thi hành án dân sự, Viện KSND có thể yêu cầu cơ quan thi hành án cung cấp hồ sơ giải quyết khiếu nại, tố cáo để kết hợp xem xét việc giải quyết khiếu nại, tố cáo có liên quan đến các nội dung của cuộc kiểm sát công tác thi hành án.

       Trên đây là 1 số điểm mới và các vấn đề cần lưu ý trong công tác kiểm sát việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp. Để làm tốt công tác này đòi hỏi chúng ta phải nghiên cứu kỹ các quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp. Vì, việc giải quyết khiếu nại tố cáo chính là đối tượng của công tác tác kiểm sát. Do đó, việc nắm chắc các quy định trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo là nhiệm vụ bắt buộc. 

Ngô Thị Hoàn - Phó Trưởng phòng 12 VKSNDTP Hà Nội