Kinh nghiệm nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp

          Trong quá trình thực hiện các hoạt động tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, Tố tụng hành chính, Thi hành án hình sự, dân sự, hành chính, thi hành tạm giữ, tạm giam và thủ tục xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân, việc ban hành các quyết định tố tụng hoặc thực hiện các hành vi tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng không phải lúc nào cũng đảm bảo đúng trình tự, thủ tục, căn cứ pháp luật. Vì vậy, khi cho rằng các quyết định, hành vi của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc của những người có thẩm quyền trong các cơ quan nhà nước đó trái pháp luật, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình thì cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại, tố cáo để yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết theo quy định của pháp luật. Khi nhận được đơn khiếu nại, tố cáo, cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải thụ lý để giải quyết.

          Kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp là nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND, kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của người có thẩm quyền thuộc cơ quan điều tra, cơ quan Tòa án, cơ quan Thi hành án dân sự, hành chính, cơ quan thực hiện hoạt động tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự nhằm đảm bảo việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp nhanh chóng, kịp thời và đúng căn cứ pháp luật.

          Đối tượng của công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp là việc tuân theo pháp luật của các chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; việc chấp hành pháp luật của các chủ thể khác có liên quan, đảm bảo việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đúng quy định của pháp luật.

          Nội dung kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt đông tư pháp bao gồm các hoạt động:

          + Hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự;

          + Hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng dân sự, tố tụng hành chính; kiểm sát việc giải quyết khiếu nại đối với hành vi của người có thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc áp dụng biện pháp xử lý hành chính.

          + Hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án dân sự, thi hành án hành chính;

          + Hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự;

          Các biện pháp kiểm sát: Khi thực hiện kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp, tùy từng trường hợp cụ thể, VKS áp dụng các biện pháp kiểm sát phù hợp, đảm bảo hiệu quả hoạt động công tác kiểm sát, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo kịp thời đúng căn cứ pháp luật. Có 04 biện pháp kiểm sát bao gồm: Biện pháp yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra văn bản giải quyết khiếu nại, tố cáo; Biện pháp yêu cầu cơ quan có thẩm quyền kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo; Biện pháp yêu cầu cung cấp hồ sơ, tài liệu liên quan đến giải quyết khiếu nại, tố cáo cho VKS; Biện pháp trực tiếp kiểm sát.

          Một số kinh nghiệm nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp:

          Thứ nhất, Cán bộ, Kiểm sát viên phải tích cực chủ động nghiên cứu, nắm vững các quy định mới về công tác kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp ở tất cả các lĩnh vực tố tụng hình sự, dân sự, hành chính, thi hành án…. Đồng thời tập trung nghiên cứu kỹ các quy định của Quy chế tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp ban hành kèm theo Quyết định số 51/QĐ-VKSTC-V12 ngày 02/02/2016 của Viện trưởng VKSND tối cao; Thông tư liên tịch số 02/2018/TTLT-VKSTC-TATC-BCA-BQP-BTC-BNN&PTNT ngày 05/9/2018 quy định việc phối hợp thi hành một số quy định của BLTTHS về khiếu nại, tố cáo; Quyết định số 546/QĐ-VKSTC ngày 03/12/2018 của Viện trưởng Viện KSNDTC ban hành quy định về quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiểm tra quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có hiệu lực pháp luật và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có hiệu lực pháp luật và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; Quyết định số 249/QĐ-VKSTC ngày 09/7/2020 của Viện trưởng Viện KSNDTC ban hành Quy trình tiếp công dân trong ngành kiếm sát nhân dân để vận dụng vào nhiệm vụ chuyên môn, tránh tư tưởng thụ động, coi nhẹ công tác này.

          Thứ hai, Muốn thực hiện có hiệu quả và đảm bảo các quy định của pháp luật đòi hỏi người làm công tác kiểm sát việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp phải có kiến thức hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan, tổ chức; hiểu rõ các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự, dân sự, hành chính…; phải phân biệt được chính xác là đơn khiếu nại, đơn tố cáo, đơn tố giác hay đơn đề nghị, kiến nghị phản ánh bởi nếu không xác định được chính xác sẽ dẫn đến việc phân loại, xử lý và giải quyết không đúng trình tự, thủ tục, không đúng thẩm quyền…

          Xác định đây là bước quan trọng, bởi nếu không xác định được chính xác sẽ dẫn đến việc phân loại, xử lý và giải quyết không đúng trình tự, thủ tục, không đúng thẩm quyền. Ngoài ra, việc theo dõi, tổng hợp nắm chắc và đầy đủ các kết quả giải quyết đơn trước đó sẽ là cơ sở cho việc giải quyết chính xác đối với những vụ việc đã được giải quyết mà người khiếu nại, tố cáo tiếp tục có đơn.

          Thứ ba, Cần phân biệt rõ đối tượng kiểm sát, Viện kiểm sát kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của các cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Cần phân biệt rõ đối tượng kiểm sát không phải là “cơ quan tư pháp” mà là “cơ quan có thẩm quyền” theo quy định tại điểm h khoản 2 Điều 6 và Điều 30 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 nghĩa là những cơ quan nào có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đều thuộc đối tượng kiểm sát của Viện kiểm sát, quy định này được mở rộng về đối tượng kiểm sát hơn so với quy định của Luật Tổ chức VKSND năm 2002. Ví dụ, trong lĩnh vực thi hành án hình sự, ngoài cơ quan Thi hành án hình sự có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo còn có các quy định khác như: Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã; Trưởng Công an cấp huyện; Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Quốc phòng cũng là đối tượng của Viện kiểm sát trong  kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự. Hay trong tố tụng hình sự gồm các cơ quan như Kiểm lâm, Kiểm ngư, Hải quan, Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển và một số cơ quan trong Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao tiến hành một số hoạt động điều tra có thẩm quyền giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự cũng là đối tượng của công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

          Thứ tư, cần sử dụng linh hoạt các biện pháp được áp dụng khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp đã được quy định cụ thể tại Điều 30 Luật Tổ chức VKSND năm 2014 và khoản 1 Điều 18 Quy chế số 51: Khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự và thi hành án hình sự được áp dụng tất cả các biện pháp kiểm sát “Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra văn bản giải quyết khiếu nại, tố cáo; yêu cầu cơ quan có thẩm quyền kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cấp mình, cấp dưới và thông báo kết quả cho Viện kiểm sát; yêu cầu cơ quan có thẩm quyền cung cấp hồ sơ, tài liệu liên quan đến giải quyết khiếu nại, tố cáo cho Viện kiểm sát; trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan có thẩm quyền” trong tố tụng dân sự và tố tụng hành chính được áp dụng các biện pháp quy định tại điểm a,b khoản 1 Điều 18; trong thi hành án dân sự được áp dụng các biện pháp quy định tại các điểm a,b và c khoản 1 Điều 18.

          Cần lưu ý trong việc áp dụng biện pháp trực tiếp kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan có thẩm quyền chỉ áp dụng khi kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự và thi hành án hình sự và có thể áp dụng đồng thời tất cả các biện pháp kiểm sát đối với vụ việc cụ thể (kiểm sát vụ việc) trong thời điểm nhất định (kiểm sát tình trạng); không nhất thiết phải khảo sát để nắm dấu hiệu vi phạm mà có thể thường kỳ hoặc bất thường tiến hành kiểm sát trực tiếp. Kết thúc kiểm sát nếu không phát hiện vi phạm hoặc vi phạm không đáng kể thì ban hành kết luận về kết quả kiểm sát, nếu có căn cứ kết luận vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp thì tùy theo mức độ vi phạm tiếp tục ban hành kiến nghị hoặc kháng nghị.

          Thứ năm, cần phân biệt một số loại đơn cụ thể trong hoạt động tư pháp. Khi tiếp nhận phân loại đơn này cần lưu ý bám sát vào những nội dung nêu trong đơn; bản chất sự việc; lĩnh vực tố tụng; chủ thể là người ký tên trong đơn để phân biệt. Có những trường hợp đủ điều kiện để xác định là đơn khiếu nại nhưng lại xác định là đơn kiến nghị, ví dụ: Người ký tên trong đơn là người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi quyết định, hành vi tố tụng, song họ không khiếu nại mà chỉ đề nghị xem xét để giảm nhẹ trách nhiệm và nghĩa vụ của họ…

          Thứ sáu, Giải quyết kịp thời, triệt để các khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền ngay từ khi mới phát sinh; tập trung giải quyết dứt điểm các vụ việc khiếu nại phức tạp, kéo dài (nếu có). Tăng cường công tác phối hợp giữa VKSND với các cơ quan tư pháp trong việc thực hiện Thông tư liên tịch số 01/2018/TTLT quy định phối hợp trong việc báo cáo, thông báo về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp và Thông tư liên tịch số 02/2018/TTLT quy định việc phối hợp thi hành một số quy định của Bộ luật TTHS về khiếu nại, tố cáo.

          Thứ bảy, Lãnh đạo Phòng phải trực tiếp nghiên cứu kỹ nội dung đơn khiếu nại, tố cáo. Căn cứ tính chất vụ việc để phân công cho Kiểm sát viên cho phù hợp nhằm phát huy tối đa năng lực và sở trường của mỗi Kiểm sát viên; đối với những đơn khiếu nại, tố cáo có tính chất phức tạp, nhạy cảm, được báo chí và dư luận xã hội quan tâm thì Lãnh đạo trực tiếp nghiên cứu, đề xuất giải quyết.

          Thứ tám, Mỗi Kiểm sát viên cần xác định việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo là một nhiệm vụ quan trọng, cần chú trọng để ưu tiên giải quyết và phải làm với tinh thần trách nhiệm cao nhất; tuyệt đối không được làm một cách qua loa, cẩu thả hoặc làm không có tinh thần trách nhiệm. Kết quả đề xuất, tham mưu giải quyết đơn khiếu nại của Kiểm sát viên là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá phân loại cán bộ và bình xét thi đua hàng năm.

          Về cán bộ được phân công tại bộ phận tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiểm sát giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp cần có sự lựa chọn người có đủ trình độ, năng lực, kinh nghiệm công tác, nắm vững các quy định của pháp luật, am hiểu tình hình chung; tính tình ôn hòa, không nóng nảy, có khả năng hướng dẫn, giải thích, thuyết phục để công dân hiểu và chấp hành đúng pháp luật. Khi tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân, cán bộ tiếp dân cần phải đối thoại, trao đổi với người khiếu nại, tố cáo để nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của họ và hiểu rõ nội dung họ muốn khiếu nại, tố cáo là gì, liên quan đến cơ quan nào để xem xét, hướng dẫn đúng địa chỉ và từ đó  giúp cho việc phân loại việc giải quyết mới đảm bảo kịp thời, chính xác.

          Thứ chín, Thông qua công tác kiểm sát giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp nếu phát hiện có vi phạm, thiếu sót trong quá trình giải quyết nguồn tin tội phạm, điều tra xác minh hoặc giải quyết khiếu nại, tố cáo thì cần ban hành văn bản kiến nghị để yêu cầu khắc phục và phòng ngừa vi phạm…

          Công tác kiểm sát việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp là một khâu công tác quan trọng của Viện kiểm sát, được quy định bởi Hiến pháp và Pháp luật và được cụ thể hóa trong các luật chuyên ngành. Việc thực hiện tốt công tác phân loại, kiểm sát giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo là trách nhiệm của mỗi cán bộ, Kiểm sát viên đồng thời làm hạn chế việc công dân khiếu kiện bức xúc, kéo dài.

Nguyễn Hạnh - Viện KSND huyện Thanh Oai