Kiểm sát việc giải quyết án hành chính trên địa bàn thành phố Hà Nội, thực trạng và giải pháp.

       Kiểm sát việc giải quyết án hành chính mà một trong những hoạt động kiểm sát các hoạt động tư pháp. Khi tham gia kiểm sát giải quyết án hành chính, VKS là cơ quan tiến hành tố tụng, nhân danh quyền lực Nhà nước kiểm sát tính hợp pháp về các quyết định và hành vi tố tụng của người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng; mục đích để bảo đảm mọi vi phạm pháp luật trong TTHC phải được phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh giúp cho việc giải quyết vụ án hành chính theo đúng quy định pháp luật.

       Hoạt động kiểm sát các vụ án hành chính bắt đầu từ khi thụ lý đến khi kết thúc việc giải quyết vụ án; tham gia các phiên toà, phiên họp của Toà án; thực hiện các quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật. Thông qua việc thực hiện chức năng này, Viện kiểm sát giúp Tòa án kịp thời khắc phục những tồn tại trong hoạt động xét xử nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự.

       Khi thực hiện nhiệm vụ kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, ngoài việc tuân thủ các quy định của Luật TC VKSND, Luật TTHC các văn bản pháp luật nội dung điều chỉnh QHPL hành chính, KSV phải nghiên cứu và thực hiện các quy định của ngành như Thông tư số 02/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016; Chỉ thị số 10/CT-VKSTC ngày 06/4/2016 về tăng cường công tác kháng nghị phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ việc dân sự, hành chính và quy chế công tác kiếm sát án hành chính.

       Quy chế Công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính (ban hành theo Quyết định 282/QĐ-VKSTC ngày 01/8/2017) xác định phạm vi công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính bắt đầu từ khi Tòa án thông báo trả lại đơn khởi kiện vụ án hành chính hoặc từ khi Tòa án thông báo thụ lý vụ án hành chính đến khi bản án, quyết định giải quyết vụ án hành chính của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà không có kháng nghị, không có yêu cầu, kiến nghị, đề nghị xem xét lại theo quy định của Luật TTHC.

       Hằng năm, Trên cơ sở Chỉ thị của Viện trưởng VKSND TC về công tác kiếm sát toàn ngành, hướng dẫn của Vụ 10, Viện KSND thành phố Hà Nội và Phòng 10 đều xây dựng kế hoạch, chương trình công tác trong đó xác định các chỉ tiêu công tác cụ thể đối với từng lĩnh vực công tác trong đó có kiểm sát thụ lý, giải quyết các vụ án hành chính.

       Thực trạng giải quyết vụ án hành chính sơ thẩm của Viện KSND thành phố Hà Nội từ 01/12/2013 đến 30/11/2017.

       * Tình hình tranh chấp khiếu kiện hành chính tại Tòa án thành phố Hà Nội: Từ năm 2012 đến 2017, tổng án HCST hai cấp 2791 vụ (cấp tỉnh 795, cấp huyện 1196) trong đó thụ lý mới 1765 vụ (cấp tỉnh 650, cấp huyện là 1115 vụ); giải quyết 1450 vụ (cấp tỉnh 207, cấp huyện 1243); Tổng thụ lý án hành chính phúc thẩm: 733 vụ, đã giải quyết 605 vụ

       Đối tượng khởi kiện vụ án hành chính địa bàn Hà Nội giải quyết chủ yếu là các QĐHC, HVHC do cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính nhà nước ban hành hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành quyết định về vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành chính;

       Luật TTHC 2015 có sự điều chỉnh về thẩm quyền xét xử so với Luật TTHC 2010 toàn bộ khiếu kiện QĐHC, HVHC của UBND, chủ tịch UBND cấp quận, huyện do TAND cấp tỉnh giải quyết xét xử sơ thẩm, nên tỷ lệ thụ lý án HC sơ thẩm năm 2017 TAND và Viện KSND TP Hà Nội giải quyết tăng cao là điều tất yếu. Riêng năm 2017, TAND TP Hà Nội thụ lý mới 516 vụ (từ 2012- 2016 cấp tỉnh thụ lý 124 vụ HCST) .

       Bản chất của các tranh chấp án hành chính là do người khởi kiện không đồng ý với các QĐHC, HVHC mà cơ quan hành chính nhà nước hoặc người đại diện PL của các cơ quan này đã ban hành có liên quan đến quyền lợi của người khởi kiện. Thực tế giải quyết cho thấy rằng các khiếu kiện hành chính rất phức tạp (chủ yếu liên quan đến quản lý đất đai như cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; khiếu kiện liên quan đến vấn đề thu hồi đất, hỗ trợ tái định cư, khiếu kiện quyết định giải quyết khiếu nại, hành vi cưỡng chế thu hồi đất, giải phóng mặt bằng….). Việc giải quyết án hành chính gắn liền với ổn định tình hình chính trị địa phương, rất nhiều vụ khiếu kiện theo đám đông nên đường lối giải quyết phải xây dựng trên cơ sở xem xét toàn diện hệ thống văn bản pháp luật có liên quan, cơ chế điều chỉnh của địa phương có phù hợp với quy phạm pháp luật; yêu cầu khởi kiện có chính đáng, có phù hợp với pháp luật và người khởi kiện có đủ tài liệu để chứng minh yêu cầu của mình hay không.

       Hạn chế, tồn tại:  Tình trạng án hành chính sơ thẩm tồn nhiều, vi phạm thời hạn giải quyết vẫn còn diễn ra, mặc dù VKS đã ban hành kiến nghị đến Tòa án ngang cấp nhưng Tòa án vẫn chưa tiếp thu khắc phục triệt để. Tỷ lệ án đối thoại thành không đáng kể;

       - Tình trạng án sửa, hủy có lỗi của VKS vẫn còn.

       - VKS vẫn chưa phát hiện ra vi phạm để ban hành kiến nghị, kháng nghị kịp thời đối với những vụ án có vi phạm, một số vi phạm về thời hạn tố tụng vẫn diễn ra mặc dù hàng năm VKS đều tổng hợp vụ ban hành kiến nghị khắc phục.

       Nguyên nhân chủ quan:  Người khởi kiện phần lớn là cá nhân bị ảnh hưởng bởi sự tác động của QĐHC, HVHC, khi đi kiện luôn có “tâm lý mình là người bị hại, các QĐHC, HVHC của chính quyền là vi phạm nghiêm trọng các quy định của pháp luật” nhưng không chứng minh được yêu cầu khởi kiện hoặc đưa ra yêu cầu khởi kiện không phù hợp; không cung cấp đầy đủ chứng cứ theo yêu cầu của tòa án; nhiều vụ các đương sự không hợp tác với tòa án để giải quyết vụ án.

       + Người bị kiện khi tham gia tố tụng còn mang tính chất đối phó, thực tế đại diện theo ủy quyền của người bị kiện chỉ có lời khai hoặc bản trình bày gửi Tòa án, hay có văn bản từ chối tham gia đối thoại, vắng mặt tại các buổi làm việc, các phiên họp, phiên xét xử tại tòa án.

       - Do án hành chính là loại án đặc thù có chủ thể một bên là cơ quan hành chính nhà nước, cá nhân có thẩm quyền nên còn tâm lý né tránh ngại hủy các quyết định của UBND, chủ tịch UBND các cấp.

       + Việc thu thập chứng cứ của Tòa án đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền chưa thực sự hiệu quả bởi các cơ quan này thường chậm trả lời công văn, cung cấp tài liệu không đầy đủ, dẫn đến nhiều vụ án phải tạm đình chỉ để chờ kết quả trả lời của cơ quan tổ chức liên quan.

       + Án hành chính chủ yếu liên quan đến khiếu kiện về lĩnh vực đất đai đặc biệt liên quan đến giải phóng mặt bằng và tranh chấp quyền sử dụng đất, là loại án phức tạp, tài liệu chứng cứ đương sự cung cấp, tòa án thu thập nhiều khi không đầy đủ nên không có căn cứ để chấp nhận yêu cầu khởi kiện; văn bản pháp luật về đất đai qua các thời kỳ rất nhiều, nội dung còn mâu thuẫn, chồng chéo dẫn đến việc nhận thức pháp luật của người tiến hành tố tụng còn không thống nhất, nhiều vụ án quan điểm giải quyết giữa Thẩm phán và Kiểm sát viên; hoặc giữa cấp huyện và cấp tỉnh khác nhau; việc ban hành giải đáp thắc mắc của cấp trên còn chậm, không kịp thời.

       Nguyên nhân khách quan:  Lượng án hành chính sơ thẩm tăng cao ở cấp thành phố là do Luật TTHC 2015 có hiệu lực từ  ngày 01/7/2016 lượng án hành chính sơ thẩm từ quận, huyện chuyển thẩm quyền lên cấp thành phố giải quyết. Án hành chính là một trong những loại án khó, quan hệ phức tạp, nhiều đương sự tham gia, nhiều văn bản pháp luật liên quan nên khó đưa ra giải quyết so với thời hạn luật định dẫn đến vụ án bị kéo dài vi phạm thời hạn giải quyết VKS đã ban hành kiến nghị đến Tòa án nhưng đến nay vẫn chưa được khắc phục triệt để.

       Một số văn bản pháp luật đã có hiệu lực thi hành trong một thời gian khá dài nhưng nhiều quy định trong các văn bản đó chưa được Toà án nhân dân tối cao, Viện KSND tối cao cùng các cơ quan hữu quan trong phạm vi thẩm quyền ban hành những văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành nên có tình trạng áp dụng không thống nhất pháp luật.

       Giải pháp: Để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, VKS hai cấp cần chú trọng việc bố trí đủ Kiểm sát viên có năng lực chuyên môn; Kiểm sát viên được phân công phải có ý thức trách nhiệm, thường xuyên tích cực học tập, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm. Lãnh đạo phụ trách công tác kiểm sát giải quyết án hành chính cũng phải là KSV có kinh nghiệm giải quyết lĩnh vực này.

       - Khi nghiên cứu hồ sơ, KSV cần xác định rõ các yêu cầu khởi kiện, ý kiến của các đương sự khác đối với từng yêu cầu khởi kiện; chứng cứ chứng minh của người khởi kiện, của người bị kiện và đương sự khác. Trình tự thủ tục ban hành QĐHC, trình tự thực hiện HVHC. KSV cần kịp thời phát hiện các thiếu sót trong việc thu thập tài liệu chứng cứ, xác định tư cách người tham gia tố tụng, việc tống đạt văn bản tố tụng... để đưa ra các yêu cầu về việc bổ sung hồ sơ, thu thập tài liệu, chứng cứ nhằm đảm bảo việc giải quyết vụ án được chặt chẽ, toàn diện và bảo đảm tiến độ, không để xảy ra tình trạng khi đã mở phiên tòa sơ thẩm lại phải hoãn do chưa thu thập đủ tài liệu, chứng cứ mà tại phiên tòa không thể khắc phục được.

       - Tăng cường công tác kiểm sát việc thụ lý các vụ án hành chính của Tòa án cùng cấp, đảm bảo nắm chắc số vụ việc, thời hạn và kết quả xử lý đối với từng vụ án cụ thể của Tòa án. Thực hiện tốt việc xây dựng hồ sơ kiểm sát, ghi chép, thống kê, đảm bảo kịp thời phát hiện các vụ án sắp hết thời hạn chuẩn bị xét xử, thời hạn hoãn phiên tòa...để ra văn bản đôn đốc yêu cầu Tòa án giải quyết đúng quy định của pháp luật. Đối với các vi phạm mang tính hệ thống thì tổng hợp để tham mưu cho Lãnh đạo Viện ban hành kiến nghị.

       - Tăng cường phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa VKS và Tòa án ở hai cấp đảm bảo việc giải quyết án kịp thời, tuân thủ nghiêm minh pháp luật trong hoạt động tư pháp. Thực hiện tốt công tác phối hợp giữa VKS hai cấp trong việc thực hiện chế độ thông tin, báo cáo (gửi đầy đủ Phiếu kiểm sát Thông báo thụ lý vụ án, phiếu kiểm sát Bản án, quyết định giải quyết các vụ án hành chính; báo cáo thỉnh thị (khi xét thấy cần thiết), báo cáo khó khăn, vướng mắc trong quá trình kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính...) để VKS tỉnh theo dõi chặt chẽ tiến độ giải quyết án của cấp huyện, đồng thời có biện pháp chỉ đạo kịp thời khi phát hiện vi phạm.

       Bên cạnh đó, công tác phối hợp giữa VKS và Tòa án cần phải chặt chẽ. Theo thống kê tỷ lệ thụ lý giải quyết án hành chính sơ thẩm năm 2017 của TAND – VKSND TP Hà Nội tăng gấp 9 lần so với năm 2016 (516 vụ/52 vụ); gấp 4 lần so với lượng án thụ lý sơ thẩm từ 2012-2016, trong khi lượng thẩm phán, KSV và cán bộ giải quyết không có biến động lớn là một trong những khó khăn và thách thức của cơ quan tiến hành tố tụng. Tính đến thời điểm hiện tại, để khắc phục những khó khăn, hoàn thành tốt công việc, quá trình nghiên cứu hồ sơ, đối những vụ án phức tạp cần phải có sự trao đổi giữa VKS và Tòa án khi đánh giá chứng cứ, hạn chế thấp nhất những vi phạm về thủ tục tố tụng, đảm bảo sớm đưa các vụ án ra xét xử.

Huyền Phương – Phòng 10