Trong những năm trở lại đây, đặc biệt kể từ ngày Luật thi hành án hình sự 2019 có hiệu lực đã giúp các cơ quan thi hành án hình sự, Tòa án cùng với UBND cấp xã, phường có căn cứ pháp lý vững chắc để tiến hành giáo dục, quản lý những trường hợp người bị kết án phạt tù nhưng cho hưởng án treo, người bị phạt cải tạo không giam giữ. Trên tinh thần thượng tôn pháp luật, Lãnh đạo Viện KSND thị xã Sơn Tây luôn quan tâm phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền; chỉ đạo cán bộ, Kiểm sát viên phối hợp chặt chẽ với Cơ quan Thi hành án hình sự, Tòa án và các bên có liên quan trong việc thi hành pháp luật về án treo, cải tạo không giam giữ trên địa bàn thị xã Sơn Tây. Việc thành lập Đoàn trực tiếp kiểm sát UBND xã, phường để tiến hành công tác kiểm tra việc giám sát, giáo dục người được hưởng án treo, cải tạo không giam giữ cũng rất được lãnh đạo lưu tâm và có những chỉ đạo rất sát sao, kịp thời để đảm bảo tiến hành tốt công tác theo chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát.

        Tuy nhiên trên thực tiễn tiến hành công tác kiểm sát các UBND xã phường nơi có người đang chấp hành án treo và kiểm sát việc xét rút ngắn thời gian thử thách của án treo của Tòa án nhân dân thị xã Sơn Tây, Viện KSND TX Sơn Tây đã gặp phải một số khó khăn, vướng mắc trong công tác kiểm sát việc rút ngắn thời gian thử thách của án treo trên địa bàn, xin phép được trao đổi, bàn luận với các đồng nghiệp và bạn đọc.

        Thứ nhất, chưa có quy định, hướng dẫn về thời gian tối thiểu giữa những lần được rút ngắn thời gian thử thách của án treo. Khoản 2 Điều 89 Luật Thi hành án hình sự quy định như sau:

        “…2. Người được hưởng án treo chỉ được xét rút ngắn thời gian thử thách mỗi năm 01 lần, mỗi lần từ 01 tháng đến 01 năm. Trường hợp thời gian thử thách còn lại không quá 01 tháng thì có thể được rút ngắn hết thời gian thử thách còn lại. Người được hưởng án treo có thể được rút ngắn thời gian thử thách nhiều lần, nhưng phải bảo đảm thực tế đã chấp hành ba phần tư thời gian thử thách.”

        Tại Điểm b, khoản 2, Mục I Hướng dẫn số 06/HD-CQQLTHAHS ngày 11/01/2022 của Cơ quan quản lý thi hành án hình sự Bộ Công an hướng dẫn chi tiết hơn như sau:

        “…Năm để xét giảm, miễn thì hạn chấp hành án được xác định từ ngày 01/01 đến ngày 31/12. Lần đầu tiên đề nghị rút ngắn thời gian thử thách, giảm thời hạn chấp hành án không tính “mỗi năm”. Các lần đề nghị rút ngắn thời gian thử thách, giảm thời hạn chấp hành án tiếp theo, “mỗi năm” được tính từ ngày có quyết định rút ngắn thời gian thử thách, giảm thời hạn chấp hành án liền kề gần nhất”

        Như vậy theo luật định, người được hưởng án treo chỉ được xét rút ngắn thời gian thử thách mỗi năm 01 lần, mỗi lần từ 01 tháng đến 01 năm. Một năm để xét giảm được xác định từ ngày 01/01 đến ngày 31/12. Tuy nhiên lại chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về cách xác định thế nào là “mỗi năm” dẫn đến có 2 cách hiểu và áp dụng. Theo cách hiểu thứ nhất, “mỗi năm” được tính là 12 tháng giữa 2 lần xét giảm. Theo cách hiểu thứ hai, “mỗi năm” là 2 năm dương lịch khác nhau thì thời gian giữa 2 lần được xét giảm chỉ cần thuộc về 2 năm dương lịch khác nhau là đã đúng quy định của pháp luật. Việc thiếu hướng dẫn về khoảng thời gian tối thiểu giữa 2 lần được xét giảm dẫn đến một số bất hợp lý trong việc áp dụng pháp luật.

        Ngoài ra, khoản 3 Điều 89 Luật Thi hành án hình sự 2019 cũng quy định:

        “ ...3. Trường hợp người được hưởng án treo lập công hoặc bị bệnh hiểm nghèo và có đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 Điều này thì Tòa án có thể rút ngắn hết thời gian thử thách còn lại.”

        Cụ thể trên địa bàn thị xã, trường hợp C.T.H phạm tội: “Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức; tội sử dụng con dấu hoặc tài liệu giả của cơ quan, tổ chức” quy định tại Điều 341 Bộ luật hình sự. Tại bản án 38/2019/HSST-TAST ngày 16/5/2019 của Tòa án nhân dân thị xã Sơn Tây đã tuyên phạt bị cáo C.T.H 36 tháng tù nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách 60 tháng. Ngày 31/8/2022, bà H đã được rút ngắn thời gian thử thách 06 tháng theo Quyết định số 30/2022/QĐ-TA của Tòa án nhân dân thị xã Sơn Tây. Đến ngày 01/4/2023, Bà H lại tiếp tục có đơn đề nghị rút ngắn thời gian thử thách gửi UBND phường, Cơ quan THAHS Công an Thị xã Sơn Tây, Tòa án nhân dân Thị xã Sơn Tây và Viện kiểm sát nhân dân Thị xã Sơn Tây đề nghị được xem xét rút ngắn thời gian thử thách. Ngày 25/4/2023, TAND thị xã Sơn Tây đã ra Quyết định rút ngắn thời gian thử thách của án treo số 17/2023/QĐ-TA chấp nhận đề nghị của Cơ quan THAHS Công an Thị xã Sơn Tây, rút ngắn thời gian thử thách của án treo là 06 tháng đối với bà H. Thời gian giữa 2 lần ra quyết định rút ngắn thời gian thử thách của án treo đối với bà H là chỉ cách nhau 07 tháng thế nhưng mỗi lần rút ngắn thời gian thử thách lại lên tới 06 tháng. Quan điểm của tác giả cho rằng thời gian xét giảm giữa 2 lần như vậy chưa được đảm bảo khi bà H cũng không lập công trong thời gian được hưởng án treo hay bị bệnh hiểm nghèo. Tuy nhiên Viện Kiểm sát nhân dân Thị xã Sơn Tây không thể tiến hành kháng nghị quyết định rút ngắn thời gian thử thách đối với người được hưởng án treo của Tòa án nhân dân Thị xã Sơn Tây đối với bà H vì không có quy định nào chỉ ra rằng việc ra 2 quyết định cách nhau thời gian ngắn như vậy nhưng vẫn thuộc 02 năm dương lịch khác nhau là vi phạm pháp luật.  Thậm chí nếu bà H có đơn xin xét giảm vào tháng 2/2023 (dịp Tết nguyên đán) thì Viện Kiểm sát nhân dân Thị xã Sơn Tây cũng thể không kháng nghị được quyết định rút ngắn thời gian thử thách của Tòa khi 2 lần xin rút ngắn thời gian thử thách của bà H vẫn thuộc về 2 năm dương lịch khác nhau.

        Theo quan điểm của tác giả, để đảm bảo nguyên tắc bình đẳng của pháp luật, đảm bảo công bằng cho những người được hưởng án treo đã chấp hành tốt trong thời gian thử thách, tránh tạo dư luận xấu tại địa phương khi tiến hành công tác xét rút ngắn thời gian thử thách án treo, thời gian tối thiểu giữa 02 lần được xét rút ngắn nên tính đủ 12 tháng kể từ lần xét giảm gần nhất. Như vậy sẽ đảm bảo được sự công bằng giữa những người đang được hưởng án treo đủ điều kiện để được xét rút ngắn và cũng phần nào hạn chế tiêu cực trong công tác xét rút ngắn thời gian thử thách của các cơ quan có liên quan.

        Thứ hai là về việc xử lý các trường hợp vi phạm nghĩa vụ của người được xét rút ngắn thời gian thử thách án treo trong khi các cơ quan đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị. Theo Công văn số 08/HD-CQQLTHAHS ngày 24/8/2016 và Hướng dẫn số 06/HD-CQQLTHAHS ngày 11 tháng 01 năm 2022 của Cơ quan quản lý thi hành án hình sự Bộ Công an quy định việc lập hồ sơ người được xét rút ngắn thời gian thử thách án treo vào Đợt tết Nguyên đán phải chuyển danh sách, hồ sơ cho TAND, VKSND cấp huyện trước ngày 10/01; Đợt 30/4 chuyển hồ sơ trước ngày 10/4; Đợt 02/9 chuyển hồ sơ trước ngày 10/8. Vì vậy khi hồ sơ đề nghị xét rút ngắn thời gian thử thách án treo được gửi đến Viện kiểm sát để tiến hành kiểm sát thì trên thực tế người được xét duyệt chưa chấp hành xong nghĩa vụ của mình trong tháng đó. Điều này có thể dẫn đến trường hợp người được đề nghị xét giảm vi phạm nghĩa vụ trong thời gian đang được các cơ quan có thẩm quyền duyệt hồ sơ đề nghị rút ngắn. Trong trường hợp người đó vi phạm nghĩa vụ quy định tại Khoản 1 Điều 87 Luật thi hành án hình sự và 7 ngày sau khi bị lập biên bản vi phạm mà người đó vẫn không có mặt thì người đó đương nhiên bị buộc phải chấp hành hình phạt tù của bán án đã cho hưởng treo theo quy định tại Điều 93 Luật thi hành án hình sự. Tuy nhiên nếu người đó có mặt trong thời hạn 7 ngày hoặc chỉ vi phạm nghĩa vụ theo quy định tại Khoản 2, 3, 4, 5, 6 Điều 87 thì theo quy định tại Điều 91 người đó chỉ bị kiểm điểm mà vẫn được tiếp tục hưởng án treo. Vậy những trường hợp này có đương nhiên bị loại khỏi danh sách đề nghị rút ngắn không và quy trình, thủ tục để loại bỏ những người này ra khỏi danh sách như thế nào, nhất là đối với những người đã được thông qua trong phiên họp xét, đề nghị giảm, rút ngắn thời hạn chấp hành án hình sự tại cộng đồng của cơ quan THAHS và đại diện lãnh đạo CA xã phường, UBND xã, phường.

        Theo quan điểm của tác giả, khi người thuộc diện đang được xét rút ngắn thời gian thử thách án treo vi phạm nghĩa vụ quy định trong Luật mà chưa đến mức bị buộc phải chấp hành án phạt tù nên đương nhiên bị loại khỏi danh sách những người được xét rút ngắn. Lý do vì khi đánh giá việc chấp hành tại địa phương của những người này để tiến hành xét rút ngắn, các cơ quan có thẩm quyền sẽ đánh giá toàn bộ thời gian người này chấp hành án tại cộng đồng tính đến trước ngày ra quyết định xét giảm. Khoảng thời gian hồ sơ của họ được xem xét, đánh giá để rút ngắn thời gian thử thách tại các cơ quan có thẩm quyền vẫn thuộc thời gian các cơ quan xem xét, đánh giá quá trình chấp hành của họ. Và liên ngành Công an – Viện kiểm sát – Tòa án nên có quy chế phối hợp để quy định việc bổ sung hồ sơ những người đủ điều kiện xét rút ngắn thời gian thử thách để thay thế cho những người vi phạm nghĩa vụ trong thời gian xét rút ngắn nhằm đảm bảo quyền lợi của những người chấp hành tốt tại cộng đồng.

        Trên đây là bài viết của Viện kiểm sát nhân dân TX Sơn Tây để đóng góp một số khó khăn, vướng mắc trong công tác kiểm sát việc xét rút ngắn thời gian thử thách án treo. Hy vọng nhận được ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp và bạn đọc để giải đáp những khó khăn, vướng mắc chúng tôi gặp phải trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao. Trân trọng.

                                                Tạ Tiến Việt – Viện KSND thị xã Sơn Tây