Xóa án tích theo quy định của Bộ luật hình sự

       Trong quá trình giải quyết án hình sự, xác định đúng việc xóa án tích đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây không chỉ là cơ sở pháp lý để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người phạm tội mà còn ảnh hưởng đến việc định tội danh và định khung hình phạt đối với họ. Trên thực tế có không ít trường hợp xác định nhầm lẫn việc xóa án tích của bị cáo dẫn đến việc định khung hình phạt bị sai lệch, ảnh hưởng đến tính công bằng và nghiêm minh của pháp luật. Bài viết này sẽ phân tích một vụ án cụ thể để rút ra kinh nghiệm thực tiễn.

       Nội dung vụ án: Khoảng 14 giờ ngày 03/02/2025, tại quán trà đá của Đỗ Văn M ở thị trấn XM, huyện C, thành phố Hà Nội, M đã cho các đối tượng Đỗ Công A, Nguyễn Thanh S, Trịnh Văn N, Bùi Văn B và Lê Công T đánh bạc sát phạt nhau bằng tiền dưới hình thức chơi “Liêng”. Các đối tượng đang đánh bạc thì bị Công an thị trấn XM bắt quả tang cùng vật chứng. Tổng số tiền các bị cáo phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi đánh bạc là 5.670.000 đồng (Năm triệu sáu trăm bảy mươi nghìn đồng).

       Về nhân thân, bị cáo Lê Công T có 04 tiền án, đều chưa xóa án tích:

       + Bản án số 192/HSST ngày 12/12/2000 của TAND tỉnh Hà Tây xử phạt 30 tháng tù về tội “Cướp tài sản” nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách 05 năm;

       + Bản án số 09/HSST ngày 27/3/2003 của TAND huyện LS, tỉnh Hòa Bình xử phạt 18 tháng tù về tội “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”, tổng hợp hình phạt của Bản án số 192/HSST ngày 12/12/2000 của TAND tỉnh Hà Tây, buộc bị cáo phải chấp hành hình phạt chung của hai bản án là 04 năm tù;

        + Bản án số 200/2007/HSST ngày 21/9/2007 của TAND huyện MC, tỉnh Sơn La xử phạt 09 năm tù về tội “Tàng trữ trái phép chất ma túy”, ra trại ngày 10/02/2015;

        + Bản án số 01/2017/HSST ngày 18/01/2017 của TAND huyện C, thành phố Hà Nội xử phạt 09 năm 06 tháng tù về tội “Mua bán trái phép chất ma túy”, ra trại ngày 04/9/2024.

       Tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ngày 17/6/2025, đại diện Viện kiểm sát nhân dân huyện C đề nghị Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân huyện C áp dụng khoản 1 Điều 321, điểm s khoản 1 Điều 51, điểm h khoản 1 Điều 52, Điều 38 BLHS xử phạt Lê Công T từ 06 - 09 tháng tù về tội “Đánh bạc”. Ngoài ra, Viện kiểm sát còn đề nghị mức hình phạt đối với các bị cáo khác.

       Bản án Hình sự sơ thẩm số 92/2025/HS-ST ngày 17/6/2025 của Tòa án nhân dân huyện C áp dụng khoản 1 Điều 321, điểm s khoản 1 Điều 51, điểm h khoản 1 Điều 52, Điều 38 BLHS xử phạt Lê Công T 06 tháng tù về tội “Đánh bạc”. Ngoài ra, bản án còn tuyên phạt đối với các bị cáo khác.

       Bị cáo Lê Công T có 04 tiền án đều chưa xóa án tích, theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 53 BLHS, lần phạm tội này của bị cáo T thuộc trường hợp tái phạm nguy hiểm. Cấp sơ thẩm xác định bản án năm 2017 chưa xóa án tích, ba lần phạm tội trước đó đều đã xóa án tích, từ đó nhận định lần phạm tội này thuộc trường hợp tái phạm, từ đó truy tố, xét xử bị cáo về tội “Đánh bạc” quy định tại khoản 1 Điều 321 BLHS và áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại điểm h khoản 1 Điều 52 BLHS (Tái phạm) là không đúng quy định tại khoản 2 Điều 70 BLHS:

       “2. Người bị kết án đương nhiên được xóa án tích, nếu từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách án treo, người đó đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án và không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn sau đây:

       a) 01 năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù nhưng được hưởng án treo;

       b) 02 năm trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm;

       c) 03 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm”.

       Các tiền án của Lê Công T đều chưa được xóa án tích do lần phạm tội sau xảy ra khi chưa hết thời hạn xóa án tích của bản án trước: Bản án năm 2003 xử phạt 04 năm tù, bản án năm 2007 xử phạt 09 năm tù (ra trại ngày 10/02/2015), tiếp theo bản án năm 2017 xử phạt 09 năm 06 tháng tù (ra trại ngày 04/9/2024), lần phạm tội cuối cùng xảy ra ngày 03/02/2025.

       Quá trình kiểm sát bản án sơ thẩm, Phòng 7 Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội thấy việc cấp sơ thẩm truy tố, xét xử Lê Công T về tội “Đánh bạc” quy định tại khoản 1 Điều 321 BLHS là không đúng quy định pháp luật. Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định kháng nghị phúc thẩm theo hướng sửa một phần bản án, áp dụng điểm d khoản 2 Điều 321 BLHS (Tái phạm nguy hiểm) đối với bị cáo Lê Công T. Tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội đã chấp nhận kháng nghị của Viện kiểm sát, xử phạt bị cáo Lê Công T về tội Đánh bạc theo điểm d khoản 2 Điều 321 Bộ luật Hình sự.

       Qua vụ án trên có thể thấy, việc xác định sai hay đúng tình trạng xóa án tích không chỉ là vấn đề thủ tục mà còn có ý nghĩa quyết định trong việc định khung hình phạt. Do đó, các cơ quan tiến hành tố tụng cần nâng cao trách nhiệm, thận trọng trong việc xem xét tiền án, tiền sự của bị cáo, bảo đảm việc áp dụng pháp luật được thống nhất, khách quan và đúng quy định. Đây cũng là bài học thực tiễn quan trọng góp phần nâng cao chất lượng công tác xét xử, bảo vệ công lý và quyền con người trong tố tụng hình sự./.

Phạm Hoàng Lan Phương, Đặng Thị Kiều Diễm - Phòng 7