MỘT SỐ KỸ NĂNG CƠ BẢN VỀ KIỂM SÁT THỦ TỤC BẮT ĐẦU PHIÊN TÒA HÌNH SỰ SƠ THẨM

Kiểm sát thủ tục phiên tòa vụ án hình sự sơ thẩm là một nhiệm vụ, quyền hạn rất quan trọng của Viện kiểm sát được Bộ luật TTHS năm 2003 quy định đảm bảo vụ án được xét xử khách quan, xử lý chính xác, công minh, kịp thời, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội; góp phần bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Bộ luật TTHS năm 2003, quy định Kiểm sát viên tham gia phiên tòa, tuân theo pháp luật trong hoạt động xét xử của Tòa án, của những người tham gia tố tụng và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật, trước Viện trưởng về những hành vi và quyết định của mình. Vai trò của Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử vụ án hình sự là khẳng định được sự đúng đắn trong hoạt động điều tra thu thập chứng cứ và việc quyết định truy tố, đảm bảo cho việc xét xử đúng pháp luật. Bộ luật TTHS quy định phiên tòa bắt buộc phải có Kiểm sát viên tham gia; nếu vắng mặt, bị thay đổi mà không có Kiểm sát viên dự khuyết thay thế thì Hội đồng xét xử (viết tắt: HĐXX) hoãn phiên tòa. Kiểm sát thủ tục bắt đầu phiên tòa, Kiểm sát viên phải tuân thủ 04 (bốn) bước sau đây:

- Một là kiểm sát sự có mặt của những người tham gia tố tụng: Kiểm sát viên phải kiểm sát việc thư ký phiên tòa báo cáo HĐXX về những người được triệu tập đến phiên tòa có mặt hay không có mặt.

Đối với trường hợp người tham gia tố tụng (bị cáo, người bào chữa, người bị hại, nguyên đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan hoặc người đại diện hợp pháp, người làm chứng, người giám định) có mặt tại phiên tòa thì cần phải xem xét theo quy định của pháp luật và chú ý đến tình huống: Bị cáo có dấu hiệu bị bệnh tâm thần hoặc bị bệnh hiểm nghèo khác nhưng chưa được cơ quan chuyên môn kết luận làm rõ thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX hoãn phiên tòa và tạm đình chỉ vụ án cho đến khi bị cáo khỏi bệnh;

Đối với những người tham gia tố tụng vắng mặt thì Kiểm sát viên phải xác định sự vắng mặt của người này có ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án không? Hoặc hạn chế đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ không thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX về sự vắng mặt của người tham tham gia tố tụng.

Trường hợp bị cáo vắng mặt phải hoãn phiên tòa khi có một trong những căn cứ: có lý do chính đáng thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX phải hoãn phiên tòa; bị cáo trốn tránh thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX phải tạm đình chỉ vụ án và yêu cầu Cơ quan điều tra truy nã bị cáo, khi có một trong những căn cứ: Bị cáo trốn và việc truy nã không có kết quả; bị cáo đang ở nước ngoài và không thể triệu tập đến phiên tòa; không trở ngại cho việc xét xử và họ được giao giấy triệu tập hợp lệ thì Kiểm sát viên có thể đề nghị HĐXX mở phiên tòa để xét xử.

Trường hợp người bào chữa vắng mặt nhưng đã gửi trước bài bào chữa cho Tòa án thì Tòa án vẫn mở phiêu tòa xét xử; Trường hợp người bào chữa cho bị cáo về tội theo khung hình phạt có mức cao nhất là tử hình, bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất mà vắng mặt tại phiên tòa thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX hoãn phiên tòa.

Trường hợp người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan hoặc người đại diện hợp pháp của họ vắng mà sự vắng mặt của những người này chỉ trở ngại cho việc giải quyết bồi thường thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX mở phiên tòa để xét xử và tách việc bồi thường để xét xử theo thủ tục tố tụng dân sự.

Trường hợp người làm chứng vắng mặt nhưng trước đó đã có lời khai ở cơ quan điều tra và việc vắng mặt không gây cản trở cho việc xét xử thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX mở phiên tòa và HĐXX công bố những lời khai đó. Nếu người làm chứng về những vấn đề quan trọng được Tòa triệu tập nhưng cố ý không đến, không có lý do chính đáng và việc vắng mặt gây cản trở cho việc xét xử thì Kiểm sát viên đề nghị HĐXX hoãn phiên tòa và làm thủ tục dẫn giải người làm chứng .

- Hai là kiểm sát thủ tục bắt đầu phiên tòa: Kiểm sát viên thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của HĐXX về thủ tục bắt đầu phiên tòa theo trình tự  04 (bốn) bước, gồm:

Kiểm sát Chủ tọa phiên tòa đọc quyết định đưa vụ án ra xét xử;

Kiểm sát Chủ tọa phiên tòa yêu cầu thư ký báo cáo kết quả triệu tập những người tham gia tố tụng;

Kiểm sát Chủ tọa phiên tòa kiểm tra căn cước của những người tham gia tố tụng;

Kiểm sát Chủ tọa phiên tòa giải thích quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng;

Chú ý: Khi kiểm sát thủ tục bắt đầu phiên tòa, Kiểm sát viên phải lắng nghe rõ ý kiến, yêu cầu của bị cáo, người bị hại. Bị cáo đã nhận được bản cáo trạng, quyết định đưa vụ án ra xét xử chưa? Nếu bị cáo chưa nhận được hoặc  nhận được quyết định đưa vụ án ra xét xử nhưng chưa được 10 ngày trước khi mở phiên tòa, nếu bị cáo yêu cầu thì Kiểm sát viên phải yêu cầu HĐXX hoãn phiên tòa, vì vi phạm thủ tục tố tụng, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của bị cáo.

Khi có người tham gia tố tụng yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng, thì Kiểm sát viên phải căn cứ vào người tiến hành tố tụng bị đề nghị thay đổi có phải là: người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người đại diện hợp pháp, người thân thích của những người đó hoặc của bị can, bị cáo, người bào chữa, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch trong vụ án, đã tham gia xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, hoặc tiến hành tố tụng với tư cách là Điều tra viên, Kiểm sát viên, thư ký Tòa án hay không? để đề nghị HĐXX quyết định thay đổi. Nếu HĐXX không thay đổi và tiếp tục mở phiên tòa để xét xử thì Kiểm sát viên vẫn phải chấp hành nhưng sau khi kết thúc phiên tòa phải báo cáo ngay với Viện trưởng để quyết định kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm với lý do vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.

- Ba là kiểm sát thành phần hội đồng xét xử: Bị cáo bị đưa ra xét xử về tội theo khung hình phạt cao nhất không phải là tử hình, tính chất không nghiêm trọng, phức tạp thì HĐXX gồm 03 người (trong đó: 01 Thẩm phán và 02 Hội thẩm nhân dân). Bị cáo bị đưa ra xét xử về tội theo khung hình phạt cao nhất là tử hình thì HĐXX gồm 05 người (trong đó: 02 Thẩm phán và 03 Hội thẩm nhân dân). Kiểm sát nội dung quyết định đưa vụ án ra xét xử có ghi đầy đủ thành phần HĐXX chính thức và dự khuyết để đảm bảo quyền của người tham gia tố tụng về yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng. Kiểm sát viên cần phải có kỹ năng để xử lý đến một số tình huống, cụ thể:

Trường hợp có bị cáo là người chưa thành niên, Kiểm sát viên phải xác định Hội thẩm nhân dân phải là giáo viên, đã từng là giáo viên hoặc là cán bộ Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh.

Trong quá trình xét xử nếu có Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân không thể tiếp tục tham gia xét xử được thì Tòa án vẫn có thể tiếp tục xét xử nếu có đủ điều kiện là Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải có mặt tại phiên tòa từ đầu. Trường hợp HĐXX có 02 Thẩm phán mà Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa không tiếp tục tham gia xét xử được thì Thẩm phán là thành viên HĐXX làm chủ tọa phiên tòa và Thẩm phán dự khuyết được bổ sung làm thành viên HĐXX. Trong những trường hợp thay thế Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân thì đều phải đảm bảo nguyên tắc xét xử liên tục.

- Bốn là kiểm sát việc hoãn phiên tòa: Để đảm bảo việc hoãn phiên tòa có căn cứ pháp luật, Kiểm sát viên phải nắm chắc các quy định của pháp luật về 07 (bảy) trường hợp phải hoãn phiên tòa:

Vắng mặt bị cáo tại phiên tòa nếu có lý do chính đáng, bị bệnh tâm thần, bệnh hiểm nghèo khác hoặc trốn tránh.

Vắng mặt người bào chữa cho bị cáo bị xét xử về tội theo khung hình phạt có mức cao nhất là tử hình, bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về thể chất hoặc bệnh tâm thần với lý do chính đáng như ốm, thiên tai hoặc lý do khách quan khác và bị cáo yêu cầu hoãn phiên tòa.

Vắng mặt người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hoặc người đại diện hợp pháp mà gây trở ngại cho việc xét xử như chứng cứ, lời khai về bồi thường có mâu thuẫn, thiệt hại chưa được xác định rõ, chưa rõ yêu cầu của nguyên đơn dân sự, chưa có yêu cầu rõ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan; việc bồi thường không thể tách thành vụ án dân sự khác; sự vắng mặt của họ ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp.

Vắng mặt người làm chứng ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, là người làm chứng duy nhất, trong giai đoạn điều tra lời khai không thống nhất, mâu thuẫn với lời khai của người tham gia tố tụng khác về cùng một tình tiết trong vụ án.

Vắng mặt người giám định nếu kết luận giám định về các tình tiết quan trọng của vụ án chưa rõ ràng hoặc có mâu thuẫn với chứng cứ khác, cần được hỏi để làm rõ những tình tiết kết luận giám định chưa rõ ràng.

Thành phần HĐXX không đúng với quy định của Bộ luật TTHS như Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân không tiếp tục tham gia xét xử mà không có Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân dự khuyết thay thế; nếu có Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân dự khuyết thay thế nhưng không theo dõi liên tục quá trình xét xử; bị cáo chưa thành niên nhưng không có Hội thẩm nhân dân là giáo viên hoặc là cán bộ Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh.

Bị cáo chưa được nhận bản cáo trạng, chưa được nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử hoặc được nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử nhưng chưa đủ 10 ngày và bị cáo có yêu cầu hoãn phiên tòa.

Chú ý trường hợp Kiểm sát viên đề nghị hoãn phiên tòa nhưng HĐXX không chấp nhận và vẫn tiếp tục xét xử thì Kiểm sát viên vẫn tiếp tục tham gia phiên tòa, nhưng sau khi kết thúc phiên tòa phải báo cáo Lãnh đạo Viện để xem xét kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm.

Trên đây là một số kỹ năng cơ bản trong việc kiểm sát thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm. Rất mong có sự bổ sung đóng góp của bạn đọc cùng đồng nghiệp để ngày càng hoàn thiện và đáp ứng hơn nữa yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay.

                                                         

           Đỗ Minh Tuấn- Phó chánh Thanh tra VKS Hà Nội