Một số kiến nghị nhằm đảm bảo các quy định mới đối với người phạm tội dưới 18 tuổi được đảm bảo thực hiện

       So với BLHS 1999, BLHS 2015 đã có những nội dung sửa đổi quan trọng đảm bảo quyền, lợi ích của người dưới 18 tuổi phạm tội. Các quy định mới đã thể hiện rõ nét tinh thần nhân đạo của nhà nước, phù hợp với các quy định của luật pháp Quốc tế đối với người phạm tội dưới 18 tuổi.

       I. Một số nội dung sửa đổi của BLHS 2015 đối với người dưới 18 tuổi phạm tội

       1. Sửa đổi, bổ sung phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi

       BLHS 2015 đã sửa đổi, bổ sung theo hướng: quy định rõ các tội danh cụ thể thuộc loại tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà người chưa thành niên từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự, đồng thời bổ sung một số tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng nhưng có tính chất, mức độ nguy hiểm, xảy ra phổ biến mà mà người chưa thành niên từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi cũng phải chịu trách nhiệm hình sự để xử lý nghiêm khắc (khoản 2 Điều 12).

       2. Sửa đổi, bổ sung một số nguyên tắc xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội

       BLHS 2015 đã sửa đổi theo hướng cụ thể hơn và khẳng định các nguyên tắc: Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của họ. Khi xét xử, Toà án chỉ áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nếu xét thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục hoặc việc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa. Tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa. Khi xử phạt tù có thời hạn, ngoài việc tiếp tục quy định: “Toà án cho người dưới 18 tuổi phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với người đủ 18 tuổi trở lên phạm tội tương ứng” của Bộ luật hiện hành, Bộ luật còn bổ sung “với thời hạn thích hợp ngắn nhất”… (các khoản 1, 4, 6 Điều 91).

       3. Đổi mới quy định về miễn trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội

       BLHS 2015 quy định theo hướng cơ quan tiến hành tố tụng có thể xem xét, áp dụng việc miễn trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội mà có nhiều tình tiết giảm nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả, trong các trường hợp cụ thể theo quy định của Bộ luật (khoản 2 Điều 91). Khi quyết định miễn trách nhiệm hình sự cho người dưới 18 tuổi, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án phải áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục (quy định tại Mục C Chương XII) đối với họ, bao gồm: Khiển trách; Hòa giải tại cộng đồng; hoặc Giáo dục tại xã, phường, thị trấn (các Điều từ 93 đến 95). Việc quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng các biện pháp này chỉ được thực hiện khi người phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý (Điều 92). BLHS 2015 đã chuyển hóa thành biện pháp giáo dục áp dụng trong trường hợp miễn trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội; biện pháp tư pháp áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong BLHS 2015 chỉ còn lại biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

       II. Tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội hiện nay

       Trong những năm gần đây, các vụ án do người chưa thành niên phạm tội thực hiện đã tăng lên về số lượng và có chiều hướng diễn biến ngày càng phức tạp. Theo báo cáo thống kê tình hình phạm tội trong lứa tuổi chưa thành niên trong 05 năm, giai đoạn từ (2006 đến 2010) cả nước có gần 500 nghìn vụ với gần 76 nghìn em vi phạm pháp luật, tăng hơn 3.000 vụ so với 05 năm trước đó. Trong đó đối tượng nam giới chiếm 73.000 em (96,4%), nữ giới chiếm hơn 2.700 em (3,6%). Số vụ án do người chưa thành niên gây ra chiếm 20% so với tổng số vụ vi phạm pháp luật hình sự trong cả nước.

       Theo báo cáo thống kê của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội năm 2017, tình hình tội phạm do người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thực hiện có chiều hướng gia tăng và chiếm tỷ lệ cao nhất, khoảng 60%; từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chiếm khoảng 32% và dưới 14 tuổi chiếm khoảng 8% trong tổng số các vụ phạm tội do người chưa thành niên và trẻ em thực hiện.

       Tính chất, mức độ phạm tội của trẻ ngày càng gia tăng, tinh vi, manh động hơn: hình thành các băng nhóm tội phạm có tổ chức, gây án ở phạm vi rộng, trên địa bàn tỉnh và liên tỉnh…. Hành vi phạm tội rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng như: giết người; sử dụng vũ khí nóng cướp tài sản; hiếp dâm; ma túy. Bên cạnh đó là tình trạng bỏ nhà, sống “bầy đàn”, sử dụng chất kích thích, tụ tập thành băng ổ nhóm hoạt động manh động gây ảnh hưởng đến hình an ninh, trật tự an toàn xã hội các địa phương.

       2. Nguyên nhân dẫn tới việc phạm tội

       Trong số các trẻ em phạm tội, các em thường là những trẻ có hoàn cảnh đặc biệt như: Trẻ em thiếu sự quan tâm của gia đình (bố mẹ ly hôn, thiếu tình thương yêu của gia đình); Trẻ em lang thang, không được quan tâm giáo dục, dễ làm thân và tụ tập thành băng nhóm tội phạm, đa phần tội phạm này là những em bỏ học, bỏ nhà sống lang thang , trẻ em nghiện ma tuý, trẻ bị nhiễm HIV, mang thai sớm, bỏ học, …

       Do ảnh hưởng từ mặt trái của nền kinh tế thị trường, các hiện tượng tiêu cực, tệ nạn xã hội, những luồng tư tưởng lệch lạc, độc hại xâm nhập qua các con đường khác nhau trong quá trình mở cửa hội nhập đã tác động tiêu cực đến tư tưởng, lối sống của không ít người, nhất là trẻ em, người chưa thành niên.

       Sự phối hợp giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, nhà trường và gia đình chưa đồng bộ, chặt chẽ. Các ngành, các cấp chính quyền chưa coi trọng đúng mức và chưa thực hiện hết trách nhiệm của mình trong công tác phòng, chống vi phạm pháp luật của người chưa thành niên.

       III. Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng người dưới 18 tuổi phạm tội

       1. Xây dựng hệ thống pháp luật thống nhất, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật

       - Cần phải xây dựng hệ thống giáo dục pháp luật tốt, trong đó giáo dục của các tổ chức xã hội, tổ chức đoàn thể và gia đình đóng vai trò cốt lõi. Cần có hệ thống chính sách giáo dục thanh thiếu niên thông qua nhiều kênh thông tin đại chúng; xét xử công khai đối với những vụ án lớn có tính chất nổi cộm, qua đó tăng cường tính chất giáo dục, phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng.

       - Cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục pháp luật nhằm đảm bảo mọi công dân đều được tiếp cận, tiếp thu, hiểu biết pháp luật; Tăng cường tổ chức các cuộc thi tìm hiểu các đạo luật quan trọng liên quan đến các tầng lớp nhân dân như: Bộ luật hình sự, bộ luật tố tụng hình sự, luật hôn nhân và gia đình…

       2. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, phối hợp giữa các cơ quan, ban ngành hữu quan trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật.

       - Nhà nước cần có chính sách quản lý hệ thống thông tin mạng internet tốt hơn, bảo vệ các đối tượng sử dụng hệ thống mạng là trẻ em. Bởi tình trạng dễ dàng tiếp cận với Internet khiến các em tiếp xúc sớm, nhanh với các thông tin văn hóa phẩm độc hại, là nguyên nhân dẫn các em đến con đường phạm tội. 

       - Lãnh đạo chỉ đạo Lực lượng Công an chỉ đạo toàn lực lượng tăng cường công tác chuyên môn nghiệp vụ như: Cảnh sát khu vực, Công an Xây dựng phong trào và phụ trách xã phải bám sát địa bàn, làm tốt công tác quản lý tạm trú, tạm vắng; quản lý cư trú; quản lý, giám sát chặt chẽ các di biến động của các đối tượng hình sự, các đối tượng bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, các đối tượng nghiện ma túy, chấp hành xong hình phạt tù trở về đại phương

       - Cần có những quy định cụ thể hình thức tuyên dương, khen thưởng kịp thời, thiết thực đối với các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, nhất là các cá nhân là người dân, nhất là các học sinh, sinh viên dũng cảm vây bắt tội phạm nhằm khuyến khích mọi người tham gia đấu tranh chống tội phạm.

       3. Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, hòa giải, giáo dục, thi hành án hình sự tại xã, phường, thị trấn

       Công an và các cơ quan hữu quan nâng cao chất lựng, hiệu quả trong công tác hiệu quả công tác giám sát, hòa giải, giáo dục, thi hành án hình sự tại xã, phường, thị trấn bằng các biện pháp như:

       - Tổ chức các Hội nghị huấn chuyên sâu cho đội ngũ cán bộ công an xã làm công tác thi hành án hình sự tại xã phường về học tập các đạo luật liên quan, kiến thức, kỹ năng giao tiếp với người phạm tội dưới 18 tuổi, …

       - Tăng cường trách nhiệm của đội ngũ cán bộ địa phương được giao nhiệm vụ công tác giám sát, hòa giải, giáo dục, thi hành án hình sự.

       - Thực hiện nghiêm túc, trách nhiệm, hiệu quả trong công tác công tác giám sát, hòa giải, giáo dục, thi hành án hình sự; thực hiện việc xét, đề nghị giảm thời gian thử thách đối với người thi hành án tại địa phương đúng quy định, đảm bảo quyền lợi của người thi hành án …

       - Cần xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác đoàn, công tác xã hội, công tác thi hành án hình sự tại địa phương có kiến thức về tâm lý học, nhất là tâm lý học trẻ em, tâm lý học tội phạm để có thể hoàn thành tốt các nhiệm vụ có đối tượng là người dưới 18 tuổi.

       4. Tăng cường trách nhiệm của gia đình, nâng cao hiệu quả công tác phối hợp giáo dục giữa gia đình, nhà trường và xã hội

       - Nhà nước cần có chính sách tạo việc làm cho người lao động, ổn định kinh tế - chính trị - xã hội, nâng cao đời sống cho nhân dân bởi gia đình chính là tế bào của xã hội. Giáo dục trong gia đình chính là nền giáo dục đầu tiên, quan trọng nhất đối với mỗi con người. Đồng thời, ở mỗi địa phương cần đẩy lùi những tụ điểm xấu của xã hội, có môi trường cho trẻ được tham gia vui chơi, học tập sinh hoạt tập thể lành mạnh…

       - Cần đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục pháp luật cho các em ở nhà trường, ở địa phương và tại các tổ chức sinh hoạt đoàn thể nơi các em tham gia. Bởi khi các em nắm được pháp luật, nhận thức được tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội và hậu quả pháp lý của hành vi phạm tội sẽ hạn chế được việc thực hiện tội phạm, đảm bảo tính chất phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng.

Nguyễn Thị Hồng Loan  – Viện KSND huyện Thường Tín