Các biện pháp nhằm giảm tỷ lệ hồ sơ trả điều tra bổ sung giữa các Cơ quan tiến hành tố tụng
Để nâng cao chất lượng công tác THQCT, kiểm sát hoạt động tư pháp, hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung đối với các vụ án tham nhũng, chức vụ, cần chú trọng thực hiện nghiêm túc các Chỉ thị của Viện trưởng Viện KSND tối cao, nhất là: Chỉ thị số 06/CT-VKSTC ngày 06/12/2013 về tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm; Chỉ thị số 04/CT-VKSTC ngày 10/7/2015 về tăng cường các biện pháp phòng chống oan, sai và nâng cao trách nhiệm trong giải quyết bồi thường thiệt hại cho người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự; Kịp thời quán triệt, thực hiện văn bản quy phạm pháp luật mới nhất là Thông tư số: 02/TTLT-VKSTC-TANDTC-BCA-BQP ngày 22/12/2017 Quy định việc phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong thực hiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về trả hồ sơ để điều tra bổ sung (có hiệu lực từ ngày 06/02/2018)… Đồng thời hàng năm, chủ động tích lũy kinh nghiệm, đánh giá kịp thời những nguyên nhân dẫn đến việc phải trả hồ sơ điều tra bổ sung, là lý do bị hủy của cấp phúc thẩm để có giải pháp hạn chế, coi đây là nhiệm vụ hàng đầu.
I. Nguyên nhân dẫn đến phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung :
1. Trả hồ sơ để điều tra bổ sung do có người phạm tội khác liên quan nhưng chưa được khởi tố: Các hồ sơ trả điều tra bổ sung này đều xuất phát từ lỗi chủ quan của Điều tra viên còn phiến diện trong đánh giá chứng cứ hoặc chủ quan với những chứng cứ và tài liệu thu thập được; Chưa xác định trách nhiệm của người liên quan trong vụ án; Trả để định giá lại tài sản… Dù trong giai đoạn điều tra, Kiểm sát viên đã đề ra yêu cầu điều tra nhưng Điều tra viên không thực hiện đầy đủ dẫn đến việc phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Bên cạnh đó, một số vụ án Kiểm sát viên tuy đã có yêu cầu điều tra nhưng trong quá trình giải quyết vụ án còn chưa kiểm sát chặt chẽ để đảm bảo việc Điều tra viên thực hiện yêu cầu nghiêm túc, triệt để. Điều đó cho thấy Kiểm sát viên được phân công kiểm sát điều tra còn thụ động, chờ việc, còn chưa chủ động phối hợp với Điều tra viên để làm hết trách nhiệm của mình.
2. Trả hồ sơ để điều tra bổ sung do phát sinh tình tiết mới tại phiên tòa: Các vụ án Tòa án trả điều tra bổ sung do phát sinh tình tiết mới tại phiên tòa là do tại phiên tòa sơ thẩm các bị cáo và người đại diện hợp pháp đã khai báo hoặc đưa ra các tài liệu mà tại phiên tòa không thể xác minh làm rõ được bổ sung được nên Hội đồng xét xử đã ra Quyết định trả điều tra bổ sung.
II. Đánh giá chung nguyên nhân việc trả hồ sơ điều tra bổ sung:
- Nguyên nhân chủ quan:
- Việc tiến hành điều tra của Cơ quan điều tra còn phiến diện chưa làm rõ được các vấn đề cần phải chứng minh trong vụ án hình sự; Trình độ nghiệp vụ của một số Điều tra viên còn hạn chế, ý thức trách nhiệm chưa cao nên chưa đáp ứng được nhiệm vụ. Đây là nguyên nhân chủ quan dẫn đến việc chưa thực hiện đầy đủ các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự trong việc thu thập, đánh giá chứng cứ, chưa thực hiện được hết các yêu cầu điều tra của Viện kiểm sát nên khi hồ sơ kết thúc điều tra chuyển đề nghị truy tố thì Viện kiểm sát buộc phải trả điều tra bổ sung.
- Kiểm sát viên chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm gắn công tố trong hoạt động điều tra, chưa kiên quyết yêu cầu Điều tra viên thực hiện hết các yêu cầu điều tra của Viện kiểm sát. Kiểm sát viên còn chưa chủ động bám sát tiến độ điều tra, còn nể nang, ngại va chạm với Điều tra viên nên chưa kịp thời báo cáo với lãnh đạo để xin ý kiến chỉ đạo, khả năng nghiên cứu hồ sơ vụ án đánh giá chứng cứ và kỹ năng dự báo những vấn đề phát sinh của Kiểm sát viên đôi lúc còn hạn chế.
- Công tác phối hợp giữa Điều tra viên và Kiểm sát viên chưa chặt chẽ nhất là trong việc đánh giá chứng cứ, nhận định những tính huống phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án.
- Nguyên nhân khách quan:
- Các vụ án bị trả hồ sơ để điều tra bổ sung hầu hết là những vụ án phức tạp, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng nên quá trình điều tra thu thập tài liệu chứng cứ xác định bản chất vụ án gặp nhiều khó khăn. Nhất là những vụ án xâm phạm sở hữu trong lĩnh vực tín dụng do người thực hiện hành vi tội phạm ngày càng tinh vi, khó bị phát hiện. Bên cạnh đó còn có sự giúp sức của cán bộ tín dụng nên khi phát hiện ra tội phạm thì thời gian đã lâu việc thu thập tài liệu, chứng cứ rất khó khăn. Từ nguyên nhân này, dẫn đến việc nhận thức đánh giá chứng cứ, tính chất vụ án của các Cơ quan tiến hành tố tụng cũng khác nhau, dẫn đến hồ sơ phải trả điều tra bổ sung.
- Trong suốt quá trình điều tra truy tố một số bị cáo đã không khai báo hay đưa ra đồ vật tài liệu gì cung cấp cho Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát nhưng quá trình đấu tranh công khai tại tòa một số bị cáo lại khai báo hoặc cung cấp cho Hội đồng xét xử. Do những đồ vật, tài liệu đó tại phiên tòa không thể kiểm tra, đánh giá ngay được cho nên đã dẫn đến việc Hội đồng xét xử trả điều tra bổ sung để điều tra làm rõ.
III. Giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử nhằm hạn chế việc trả điều tra bổ sung giữa các Cơ quan tiến hành tố tụng:
Thứ nhất: Tất cả Kiểm sát viên, kiểm tra viên, chuyên viên nghiên cứu kỹ toàn bộ lý do phải trả điều tra bổ sung để rút kinh nghiệm, chủ động yêu cầu Điều tra viên thực hiện ngay trong giai đoạn điều tra. Không để tiếp tục xảy ra việc hồ sơ phải trả điều tra bổ sung với các lý do chưa điều tra hết các Nội dung Viện KS đã yêu cầu
Thứ 2: Ngay từ khi Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố kiểm sát điều tra vụ việc, vụ án hình sự cần phải nắm vững và hệ thống được toàn bộ tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ để xác định xem toàn bộ tài liệu chứng cứ đó có đủ căn cứ chứng minh các vấn đề cụ thể của từng vụ việc, vụ án hay không?; Nâng cao tính chủ động của Kiểm sát viên, tiến hành hỏi cung bị can, lấy lời khai của bị hại hay nhân chứng để kiểm tra chứng cứ…, tham gia cùng Điều tra viên khi đối chất, nhận dạng, thực nghiệm điều tra để thận trọng trong việc đánh giá chứng cứ, chủ động dự báo các tình huống phát sinh để cùng Điều tra viên giải quyết ngay trong giai đoạn điều tra vụ án.
Thứ 3: Nâng cao chất lượng yêu cầu xác minh, yêu cầu điều tra gắn với việc thực hiện đầy đủ là nhiệm vụ quan trọng, xuyên suốt để giải quyết toàn diện, triệt để. Trường hợp Điều tra viên không thực hiện hoặc thực hiện không hết các yêu cầu điều tra thì phải kịp thời báo cáo Lãnh đạo phòng, Lãnh đạo Viện để chỉ đạo. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá chứng cứ thu thập trong quá trình kiểm sát điều tra để kịp thời yêu cầu điều tra làm rõ những nội dung phát sinh. Bảo đảm khi kết thúc điều tra phải có biên bản đánh giá thống nhất giữa Điều tra viên với Kiểm sát viên là hồ sơ đã có đầy đủ căn cứ giải quyết toàn diện vụ án.
Thứ 4: Nâng cao tinh thần trách nhiệm của Kiểm sát viên trong việc nghiên cứu thường xuyên hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật, để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, áp dụng pháp luật trong quá trình giải quyết vụ việc, vụ án đảm bảo toàn diện, triệt để và hiệu quả nhất.
Thứ 5: Phối hợp chẽ giữa Kiểm sát viên với Điều tra viên, Thẩm phán trong suốt quá trình tố tụng, kịp thời khắc phục ngay những thiếu sót trong quá trình giải quyết vụ án để hạn chế thấp nhất hồ sơ trả điều tra bổ sung. Đồng thời, chủ động tổng hợp được những vi phạm tồn tại trong quá trình giải quyết các vụ án để các ngành cùng rút kinh nghiệm chung.
Với việc tổng hợp đánh giá lý do, nguyên nhân và giải pháp đề ra để bảo đảm nâng cao chất lượng hồ sơ vụ án hình sự, góp phần hữu hiệu để giảm rõ rệt tỷ lệ hồ sơ phải trả điều tra bổ sung trong các năm tiếp theo./.
Hoàng Lê Thông – Phòng 5, VKSND thành phố Hà Nội