Bàn về kỹ năng xây dựng dự thảo luận tội.

Trần Việt Hà / 29 Tháng Mười Một 2018

“Luận tội” luôn là một vấn đề được quan tâm không chỉ đối với cán bộ, kiểm sát viên ngành Kiểm sát mà còn đối với cả các cơ quan tư pháp, thậm trí là với cả các cơ quan truyền thông và dư luận xã hội, đặc biệt là đối với những vụ đại án. Bởi trong nội dung luận tội luôn thể hiện súc tích nhất những đánh giá, nhận định, quan điểm xử lý đối với vụ án của Viện kiểm sát. Nếu luận tội có chất lượng tại phiên tòa thì thể hiện trước hết trình độ nghiệp vụ của cá nhân Kiểm sát viên trình bày, thứ hai là thể hiện được vai trò, vị thế của ngành Kiểm sát trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Vậy, để có được một luận tội hay, chất lượng tại phiên tòa thì Kiểm sát viên cần phải có kỹ năng để xây dựng một bản Dự thảo luận tội thật toàn diện.

Xây dựng Dự thảo luận tội là một trong những hoạt động thể hiện thao tác nghiệp vụ mà Kiểm sát viên phải làm để chuẩn bị cho việc thực hành quyền công tố tại phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Dự thảo luận tội được Kiểm sát viên thực hiện trong giai đoạn truy tố và có thể được chỉnh sửa, bổ sung tùy theo diễn biến tại phiên tòa, đến trước khi thực hiện việc luận tội tại phiên tòa.

Theo quy định của Luật Tổ chức VKSND năm 2014; Điều 42, 266, 320, 321 của Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 và Quy chế thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử hình sự Ban hành kèm theo Quyết định số 505/QĐ-VKSTC ngày 18/12/2017 của Viện trưởng Viện KSND tối cao thì luận tội là quyền hạn nhưng cũng là nhiệm vụ của Kiểm sát viên thuộc trình tự tố tụng để bắt đầu hoạt động tranh luận của Kiểm sát viên tại phiên tòa. Dự thảo luận tội chất lượng sẽ hỗ trợ tối đa cho việc luận tội, tranh luận của Kiểm sát viên tại phiên tòa, do đó khi xây dựng dự thảo luận tội Kiểm phải chú ý những điểm sau:

- Phải đảm bảo tính có căn cứ, chính xác, khách quan và cụ thể, thể hiện:

+ Các kết luận về hành vi phạm tội của bị cáo phải được viện dẫn chứng cứ chứng minh. Việc đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm, vai trò, vị trí, trách nhiệm của từng bị cáo trong vụ án, phải viện dẫn các căn cứ pháp luật...

+ Khi dự kiến đề xuất đường lối, quan điểm giải quyết vụ án, Kiểm sát viên phải nêu cụ thể nội dung đề xuất về hình phạt chính, hình phạt bổ sung và các biện pháp tư pháp cần áp dụng, việc xử lý vật chứng, tài sản liên quan, việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và việc bồi thường thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra. Những nội dung này cần phải viện dẫn đầy đủ, chính xác, cụ thể các điều luật được áp dụng làm căn cứ.

- Luận tội phải có tính thuyết phục, giáo dục và phòng ngừa tội phạm

+ Tính thuyết phục ở đây trước hết là thuyết phục đối với Hội đồng xét xử rằng việc buộc tội của Kiểm sát viên đối với bị cáo là có căn cứ và đúng pháp luật, bảo vệ được cáo trạng đã truy tố.

+ Tiếp theo là thuyết phục đối với người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự và đối với tất cả những người có mặt tại phiên tòa, khiến họ đồng tình với luận tội, cho rằng các phân tích lập luận của Kiểm sát viên trong luận tội đã thấu tình, đạt lý.

+ Để dự thảo luận tội thuyết phục được người nghe, đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ của ngành thì luận tội không chỉ thông qua việc trích dẫn và phân tích điều luật để làm rõ hành vi phạm tội của các bị cáo mà còn phải có tác dụng tuyên truyền giáo dục pháp luật, giúp cho các bị cáo và những người tham dự phiên tòa hiểu rõ những hành vi nào bị pháp luật ngăn cấm. Từ đó họ tự điều chỉnh hành vi của mình theo đúng quy định của pháp luật.

- Yêu cầu về văn phong, ngôn ngữ và hình thức

+ Dự thảo luận tội phải được viết với văn phong trong sáng; bố cục phải chặt chẽ và có tính logic; sử dụng từ ngữ phải chính xác. Chú ý tránh việc luận tội khi phân tích mức độ phạm tội thì nêu vấn đề rất nghiêm trọng song khi đề nghị xử lý vụ án lại quá nhẹ sẽ làm cho người nghe hụt hẫng. Luận tội là một dạng văn nghị luận nhưng không được “văn” quá làm cho người nghe cảm thấy “sáo rỗng”, không cần thiết.

+ Phải sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt, câu từ trong luận tội phải rõ ràng, mạch lạc, nghĩa của từ phải trong sáng, dễ hiểu. Hạn chế sử dụng các từ địa phương, từ tối nghĩa, trong trường hợp bắt buộc phải sử dụng một số thuật ngữ của đồng bào dân tộc, thì phải giải thích nội dung, ý nghĩa của thuật ngữ bằng tiếng Việt. Không sử dụng các từ ngữ mang tính chất miệt thị, mạt sát bị cáo.

+ Trường hợp trong dự thảo luận tội có đề cập đến những địa danh, sản phẩm, tên riêng... của nước ngoài thì phải đảm bảo được phiên âm chuẩn và thống nhất.

Hình thức dự thảo luận tội phải được trình bày theo mẫu số 13/XS ban hành kèm theo Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự ban hành kèm theo Quyết định số 505/QĐ-VKSTC ngày 18/12/2017 của Viện trưởng VKSND tối cao. Bố cục dự thảo luận tội gồm 3 phần: Mở đầu, nội dung, kết luận.

- Để nội dung dự thảo luận tội có chất lượng thì Kiểm sát viên phải phân tích, đánh giá được các chứng cứ đối với vụ án. Trường hợp có nhiều bị cáo, bị cáo phạm nhiều tội, phải chú ý đánh giá từ tội phạm đặc biệt nghiêm trọng đến tội phạm ít nghiêm trọng. Có thể xếp thành nhóm tội phạm có liên quan với nhau để cùng phân tích đánh giá. Lưu ý: tránh sao chép nội dung cáo trạng thành nội dung luận tội.

- Bên cạnh việc phân tích, đánh giá những chứng cứ để xác định bị cáo có tội thì Kiểm sát viên cũng phải phân tích, đánh giá đầy đủ, khách quan những chứng gỡ tội cho bị cáo thể hiện trong lời khai và các tài liệu khác (nêu bút lục để chứng minh). Trong đó, lưu ý bổ sung vào dự thảo luận tội những tài liệu, chứng cứ mới phát sinh tại phiên tòa là tình tiết giảm nhẹ cho bị cáo, nhằm đảm bảo quyền lợi cho bị cáo.

- Tiếp đến, Kiểm sát viên phân tích, đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; động cơ, mục đích, thủ đoạn phạm tội; mức độ hậu quả tác hại do tội phạm gây ra đối với người bị hại (tính mạng, sức khỏe, tài sản…) và an ninh, chính trị, kinh tế, trật tự an toàn xã hội. Lưu ý: Việc đánh giá phải khách quan, trung thực và không suy diễn.

- Tiếp theo Kiểm sát viên phân tích nhân thân và vai trò của bị cáo trong vụ án. Đánh giá, xác định vị trí, vai trò, trách nhiệm của từng bị cáo trong vụ án có đồng phạm. Việc đánh giá theo trình tự từ bị cáo có vai trò chủ mưu, cầm đầu đến bị cáo có vai trò thực hành, xúi giục, giúp sức như trong Cáo trạng (hoặc Quyết định truy tố) (nếu tại phiên tòa không có diễn biến thay đổi đáng kể). Đối với từng bị cáo phải phân tích, đánh giá nhân thân, xác định nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội; các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

- Trong phần kết luận của dự thảo luận tội Kiểm sát viên chú ý những nội dung:

+ Khẳng định nội dung truy tố của Cáo trạng (hoặc Quyết định truy tố) là đúng hoặc cần phải thay đổi, bổ sung, rút quyết định truy tố hoặc kết luận về tội nhẹ hơn tại phiên tòa.

+ Khẳng định các bị cáo đã vi phạm quy định pháp luật nào (nếu có); phạm tội gì (hoặc các tội gì), được quy định tại điểm, khoản, điều nào của Bộ luật Hình sự.

+ Về vật chứng và tài sản liên quan: Xác định vật, tài sản thu giữ có phải là vật chứng của vụ án không, thuộc loại vật chứng nào.

+ Về phần dân sự: Xác định chủ thể phải chịu trách nhiệm dân sự; cơ sở pháp lý và hình thức, mức độ chịu trách nhiệm dân sự theo quy định của pháp luật.

- Trong phần đề nghị Hội đồng xét xử xử lý, dự thảo luận tội phải chú ý đề nghị đầy đủ các nội dung về trách nhiệm hình sự bao gồm hình phạt chính, hình phạt bổ sung biện pháp tư pháp, tổng hợp hình phạt (nếu có), về xử lý vật chứng và về trách nhiệm dân sự.

- Phần cuối cùng là phần kiến nghị trong dự thảo luận tội: Để một dự thảo luận tội có chất lượng, toàn diện thì bên cạnh việc đề nghị xử lý tội phạm, những vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, xử lý vật chứng... dự thảo luận tội phải luôn hướng tới việc phòng ngừa tội phạm. Nội dung này thể hiện bằng những phân tích nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh dẫn đến hành vi phạm tội. Trong đó có việc phân tích những kẽ hở của pháp luật, những thiếu sót, vi phạm trong công tác quản lý kinh tế, quản lý xã hội, quản lý con người... Từ đó kiến nghị với các cơ quan, tổ chức, đơn vị hữu quan rút kinh nghiệm, đề ra biện pháp khắc phục.

Cần lưu ý đối với những vụ án trọng điểm, phức tạp hoặc vụ án xét xử lưu động thì sau khi hoàn thành dự thảo luận tội, Kiểm sát viên cần trình lãnh đạo đơn vị hoặc lãnh đạo Viện duyệt và góp ý để có một bản dự thảo luận tội đầy đủ, toàn diện hơn trước khi tham dự phiên tòa.

Cải cách tư pháp luôn gắn liền với nâng cao chất lượng về trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ tư pháp nói chung và của đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên ngành Kiểm sát nói riêng. Chính vì vậy, để đáp ứng được yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp hiện nay, thì những Kiểm sát viên luôn cần phải trau dồi, rèn luyện những kỹ năng nghiệp vụ, trong đó, việc trau dồi kỹ năng xây dựng bản Dự thảo luận tội là một nhiệm vụ trọng tâm và xuyên xuốt trong quá trình công tác của mỗi Kiểm sát viên hiện nay./.

Ngô Thị Ngân Nguyệt - Phòng 8

Viện KSND thành phố Hà Nội