Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay, quản lý đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm sự phát triển bền vững của xã hội và quyền lợi của mỗi người dân.
Thông qua công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai cho thấy: Thực trạng tình hình vi phạm pháp luật về đất đai trên địa bàn cả nước nói chung, thành phố Hà Nội nói riêng tiềm ẩn nhiều phức tạp, các vi phạm, liên quan đến đất đai có xu hướng gia tăng, mâu thuẫn khiếu kiện liên quan đến đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng xảy ra nhiều nơi, thời gian kéo dài, có những nơi trở thành điểm nóng về an ninh, trật tự. Tình trạng chuyển nhượng quyền sử dụng đất không hợp pháp, lấn chiếm đất công, chuyển đổi mục đích sử dụng đất trái quy định của pháp luật như: Tự ý xây dựng công trình trên đất không được phép, thậm chí tự xây dựng công trình trên đất trồng lúa... mà không chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo quy định, …. Nguyên nhân của tình trạng trên xuất phát từ công tác quản lý đất đai của một số chính quyền địa phương cơ sở còn chặt chẽ, có nơi có lúc còn buông lỏng quản lý, thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp trên phê duyệt có nơi chưa làm tốt, có những yếu kém nhất định về công tác chỉ đạo, điều hành, trình độ năng lực của cán bộ, công chức địa chính cấp xã một số nơi chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ.
Kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm pháp luật là một trong những nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân được quy định trong quá trình giải quyết vụ án hành chính và thể chế hóa tại tại Luật tố tụng hành chính, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân. Đây là một trong những nhiệm vụ thể hiện tầm quan trọng của Ngành kiểm sát nhân dân trong công tác phòng ngừa vi phạm, bảo vệ pháp chế, bảo vệ chế độ Xã hội chủ nghĩa. Do đó, việc áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng kiến nghị phòng ngừa đối với các cơ quan hữu quan trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai sẽ góp phần nâng cao vị thế của Ngành Kiểm sát nhân dân trước cấp ủy Đảng và các cấp chính quyền địa phương, tạo điều kiện thuận lợi để ngành kiểm sát phát huy hiệu quả trong lĩnh vực kiểm sát hoạt động tư pháp.
1. Về cơ sở pháp lý nhiệm vụ, quyền hạn ban hành kiến nghị của VKS
Theo quy định tại Điểm c, khoản 3, Điều 4 Luật Tổ chức Viện KSND năm 2014 quy định chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân: “Kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền khắc phục, xử lý nghiêm minh vi phạm pháp luật trong hoạt động tư pháp; kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp phòng ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm.”; điểm đ khoản 1 Điều 42 Luật tố tụng hành chính quy định Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền “kiến nghị theo quy định của Bộ luật này”. ….
Đây là quy định của pháp luật, gắn nhiệm vụ, quyền hạn nhưng đồng thời mỗi Kiểm sát viên phải nỗ lực, nêu cao tinh thần trách nhiệm, nhằm nâng cao vị trí, vai trò của ngành Kiểm sát trong hoạt động tố tụng hành chính.
2. Thực trạng công tác kiến nghị phòng ngừa vi phạm đối với các cơ quan hữu quan trong lĩnh vực quản lý Nhà nước về đất đai
Theo thống kê trong 02 năm (từ năm 2023 đến năm 2025), số lượng vụ án hành chính trên địa bàn thành phố Hà Nội được thụ lý, giải quyết hàng năm tăng hơn 10% so với thời gian trước đó, đặc biệt là số vụ án thuộc lĩnh vực đất đai chiếm tỷ lệ 85% trong tổng số án Hành chính trên địa bàn (tổng số 1107 vụ/ 1295 vụ đã thụ lý).
Trong tháng 5/2023, Viện KSND thành phố đã tổ chức Hội nghị liên Ngành về thực trạng công tác kiểm sát và giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ án hành chính tại Viện kiểm sát hai cấp (từ năm 2017 đến năm 2022) và tổ chức ký Quy chế phối hợp trong công tác kiểm sát giải quyết án hành chính giữa Viện KSND thành phố và Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội; Tháng 10/2024, Viện KSND thành phố tổ chức Hội nghị liên ngành sơ kết 01 năm thực hiện Quy chế với sự tham gia của Viện kiểm sát nhân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Ban Nội chính Thành ủy, Ban Pháp chế Hội đồng nhân dân, Sở Tư pháp thành phố…. Qua đó kiến nghị UBND thành phố kiểm tra, xem xét, nghiêm túc thực hiện các quy định của Luật tố tụng hành chính năm 2015 về việc tham gia tố tụng tại phiên tòa hành chính, thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của người bị kiện để đảm bảo việc giải quyết vụ án hành chính của Tòa án được kịp thời, khách quan, công bằng, đúng quy định của pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, các tổ chức và công dân.
Thông qua công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, Viện KSND hai cấp thành phố đã phát hiện một số vi phạm của cơ quan hành chính Nhà nước, người có thẩm quyền của cơ quan hành chính Nhà nước để xảy ra vi phạm trong lĩnh vực quản lý Nhà nước về đất đai và ban hành kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật đối với các cơ quan, tổ chức đó. Tuy nhiên, vẫn còn một số kiến nghị khắc phục vi phạm pháp luật và kiến nghị phòng ngừa có lúc còn chưa kịp thời; một số Viện KSND cấp huyện trên địa bàn thành phố chưa đảm bảo chỉ tiêu kiến nghị, đặc biệt là kiến nghị phòng ngừa.
Xác định tầm quan trọng của công tác kiến nghị phòng ngừa, từ đầu năm 2023 đến nay, Viện kiểm sát nhân dân Thành phố Hà Nội đã ban hành 08 kiến nghị đối với UBND các cấp đề nghị áp dụng các biện pháp phòng ngừa, khắc phục vi phạm trong hoạt động quản lý nhà nước về đất đai. Các kiến nghị tập trung chủ yếu vào các dạng vi phạm sau:
+ Vi phạm trong việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (GCNQSDĐ): Trên thực tế, nhiều trường hợp UBND cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất không đúng đối tượng, không đúng hiện trạng, không đúng diện tích... Nguyên nhân của tình trạng trên xuất phát từ việc xác minh nguồn gốc đất chưa đầy đủ, không đúng hiện trạng, không xem xét các tài liệu liên quan đến quán trình sử dụng đất …
+ Vi phạm trong việc thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, cụ thể: Áp dụng không đúng chính sách bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất, không bồi thường chi phí đầu tư vào đất, không hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất và đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp, tìm việc làm cho hộ gia đình đối với những hộ gia đình, cá nhân đủ điều kiện theo quy định pháp luật khi thu hồi đất; không áp dụng chính sách tái định cư cho những hộ gia đình có đủ điều kiện…
+ Vi phạm trong việc giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực quản lý đất đai: vi phạm về thẩm quyền giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực quản lý đất đai...
+ Vi phạm trong quản lý đất công dẫn đến tình trạng lấn chiếm đất công, giao đất, cho thuê đất, giao đất trái thẩm quyền, trái quy định… Do đó, khi Nhà nước thực hiện thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, thực hiện việc xử lý vi phạm hành chính về đất đai gặp nhiều khó khăn đặc biệt là sự chống đối từ người dân không thiện chí hợp tác.
Ví dụ: Viện kiểm sát đã kiểm sát thụ lý và giải quyết 08 vụ án hành chính về Khiếu kiện Quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại “Dự án cải tạo nâng cấp Quốc lộ 1A đoạn Văn Điển – Ngọc Hồi (Km 185, Km 189), huyện Thanh Trì”, Viện kiểm sát đã phát hiện vi phạm của UBND các cấp trong quá trình thực hiện quản lý Nhà nước về đất đai, cụ thể: UBND xã thực hiện việc giao đất công (đấu thầu đất) trái thẩm quyền, vi phạm quy định về quản lý đất đai, buông lỏng quản lý để các hộ dân tự ý lấn chiếm một phần diện tích đất nông nghiệp và đất lưu không dọc quốc lộ 1A. Thời điểm các hộ gia đình xây dựng công trình nhà ở, công trình phụ trợ khác phục vụ đời sống, sinh hoạt không có hồ sơ xử lý cũng như văn bản ngăn chặn hành vi vi phạm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Sau khi lấn chiếm đất các hộ gia đình đã chuyển nhượng trái pháp luật cho người khác. Thực hiện nhiệm vụ kiểm sát chung, ngày 10/11/1992, Viện KSND huyện Thanh Trì có Kết luận số 58/KSC kiểm sát việc chấp hành luật đất đai, pháp luật quản lý kinh tế nông nghiệp tại xã Liên Ninh, trong đó có nội dung: “Kiến nghị Chủ tịch UBND huyện Thanh Trì hủy Nghị quyết năm 1989 của xã UBND xã Liên Ninh về việc giao đấu thầu diện tích đất dọc Quốc lộ 1A cho các hộ dân vi phạm pháp luật đất đai”. Đồng thời, tại Bản án hình sự sơ thẩm số 116/HSST ngày 20/11/1994 của Tòa án nhân dân huyện Thanh Trì ban hành có nội dung: “Kiến nghị UBND huyện Thanh Trì, phòng Nông nghiệp huyện Thanh Trì và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thu hồi lại những diện tích đất, những khoản chi thu trái pháp luật do hành vi phạm tội của các bị cáo gây nên để trả lại quyền sở hữu cho nhà nước”. Tuy nhiên, UBND xã Liên Ninh đã không thực hiện kiến nghị của Viện KSND huyện Thanh Trì và TAND huyện Thanh Trì thời điểm đó. Vi phạm này đã dẫn đến khó khăn cho các cơ quan có thẩm quyền khi thực hiện chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để thực hiện dự án, làm chậm trễ tiến độ thực hiện dự án. Để phòng ngừa vi phạm pháp luật trong công tác quản lý Nhà nước, tháng 3 năm 2025, Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành kiến nghị UBND huyện Thanh Trì khắc phục vi phạm nêu trên và thực hiện đúng các quy định pháp luật trong công tác quản lý đất đai, đồng thời yêu cầu UBND huyện Thanh Trì rà soát các vi phạm quy định pháp luật về đất đai, có biện pháp khắc phục và thông báo kết quả thực hiện Kiến nghị này cho Viện KSND thành phố Hà Nội.
Các kiến nghị của Viện kiểm sát trong khâu công tác này đều được các cơ quan, liên quan thừa nhận sai sót, tiếp thu, khắc phục sửa chữa và có văn bản trả lời. Thông qua công tác kiến nghị, giúp các cơ quan, tổ chức khắc phục những vi phạm trong hoạt động quản lý nhà nước về đất đai ở địa phương.
Nguyên nhân của vi phạm, thiếu sót:
- Nguyên nhân khách quan: Hệ thống các văn bản pháp luật trong lĩnh vực quản lý đất đai rất phức tạp và thay đổi qua các thời kỳ, bộc lộ nhiều mâu thuẫn, chồng chéo, không đồng bộ và chưa rõ ràng, thống nhất, lại thường xuyên sửa đổi, bổ sung dẫn đến khó khăn khi áp dụng pháp luật. Thực tiễn thi hành Luật Đất đai năm 2013 cũng như các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật có nhiều vấn đề mới phát sinh, chưa được điều chỉnh kịp thời; quy định về người sử dụng đất (theo khoản 2 Điều 5 Luật đất đai năm 2013) chưa đầy đủ, rõ ràng; quy định về giá đất còn chưa hợp lý, thiếu tính thống nhất; cơ chế thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất còn nhiều vướng mắc, bất cập; quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai còn một số nội dung chưa cụ thể, chi tiết. Tình hình kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội phát triển nhanh trong thời gian qua; theo đó, nhiều dự án, công trình trọng điểm được triển khai thực hiện dẫn đến phải giải tỏa, thu hồi đất xây dựng cơ sở hạ tầng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã phát sinh nhiều thủ tục, nhiều giao dịch hơn nên phát sinh nhiều khiếu nại, khởi kiện cơ quan hành chính Nhà nước trong lĩnh vực quản lý đất đai; trình tự, thủ tục để ban hành quyết định hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai được điều chỉnh bởi nhiều văn bản quy phạm pháp luật như: Luật tổ chức chính quyền địa phương, các luật chuyên ngành (Bộ luật Dân sự, Luật khiếu nại, Luật xử lý vi phạm hành chính...), Luật Đất đai và các văn bản pháp luật có liên quan, các quy định của UBND thành phố về giá đất, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất...; hệ thống dữ liệu thông tin đất đai chưa hoàn chỉnh; tổ chức, bộ máy làm công tác quản lý Nhà nước chưa tương xứng với yêu cầu triển khai thi hành pháp luật đất đai trên thực tế.
- Nguyên nhân chủ quan: Nhiều vi phạm, thiếu sót xảy ra trong lĩnh vực quản lý đất đai nêu trên có phần trách nhiệm thuộc lỗi chủ quan của cơ quan hành chính Nhà nước, cơ quan, tổ chức được giao thực hiện quản lý hành chính Nhà nước, người có thẩm quyền trong các cơ quan quản lý, tổ chức đó. Nguyên nhân chủ quan này do công tác quản lý bị buông lỏng và có những sai sót, dẫn đến các khiếu kiện hành chính kéo dài; việc bố trí cán bộ có đủ trình độ, năng lực làm công tác quản lý nhà nước về đất đai có lúc, có nơi còn chưa phù hợp; việc cấp GCNQSDĐ chủ yếu theo kê khai, không tiến hành kiểm tra, xác minh hiện trạng và thực tế sử dụng nên không phát hiện được sai sót trước khi cấp, đo đạc không chính xác diện tích… Việc thực hiện cập nhật thông tin, thống kê, kiểm kê, quản lý, lưu trữ hồ sơ địa chính qua nhiều thời kỳ chưa được UBND, người có trách nhiệm, thẩm quyền trong cơ quan hành chính Nhà nước tại các địa phương thực hiện thường xuyên, chưa đúng quy định, còn buông lỏng, thiếu kiểm tra, giám sát trong thực hiện; chưa làm tốt công tác tuyên truyền, vận động, giải thích cho người dân hiểu rõ quy định của pháp luật hoặc việc tuyên truyền giải thích pháp luật trước khi thực hiện giải phóng mặt bằng chưa thấu tình, đạt lý; lực lượng công chức làm công tác thanh tra, giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai chưa tương xứng với khối lượng công việc phát sinh; trình độ, nhận thức, kinh nghiệm của một bộ phận công chức trong các cơ quan quản lý Nhà nước về đất đai còn hạn chế… Trong khi đó người sử dụng đất chưa nhận thức đầy đủ về quyền và nghĩa vụ của mình nên dẫn đến vi phạm pháp luật về đất đai, làm phát sinh khiếu nại, khiếu kiện.
3. Một số kinh nghiệm, kỹ năng phát hiện vi phạm, xây dựng kiến nghị phòng ngừa vi phạm đối với các cơ quan hữu quan tại Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội
Với những kết quả đạt được trong thực tiễn ban hành kiến nghị phòng ngừa vi phạm, nhóm tác giả rút ra một số kinh nghiệm, kỹ năng trong công tác kiểm sát nhằm phát hiện kịp thời các vi phạm pháp luật trong hoạt động quản lý nhà nước để tổng hợp, ban hành kiến nghị, cụ thể như sau:
+ Xác định nguồn để phát hiện vi phạm, sơ hở, thiểu sót trong hoạt động quản lý nhà nước về đất đai
Tập trung nghiên cứu hồ sơ các vụ án hành chính cụ thể liên quan đến lĩnh vực quản lý đất đai, trọng tâm là những vụ án điển hình, được dư luận xã hội quan tâm, những khiếu kiện hành chính kéo dài, gây bức xúc trong nhân dân… Trên cơ sở đó, đánh giá khách quan, toàn diện về nguyên nhân phát sinh tranh chấp, các dạng vi phạm pháp luật về đất đai, để từ đó tìm ra sơ hở, thiếu sót trong công tác quản lý hành chính nhà nước về đất đai tại địa phương.
+ Xác định phạm vi, phương pháp trọng tâm nhằm phát hiện vi phạm, tìm ra nguyên nhân, điều kiện phát sinh các dạng vi phạm để từ đó ban hành kiến nghị
Trong công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính cần lưu ý phát hiện những dạng vi phạm pháp luật về đất đai của các đương sự, tìm ra những sơ hở, thiếu sót trong công tác quản lý hành chính về đất đai như cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở, việc giao đất, cho thuê đất, giao khoán đất tại địa phương, việc phát hiện vi và xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai của cơ quan quản lý hành chính có thẩm quyền…
Kiểm sát viên cần phải nắm vững các quy định về pháp luật liên quan đến lĩnh vực quản lý đất đai. Trong đó cần tập trung nghiên cứu các quy địnhh của pháp luật về cơ cấu, tổ chức bộ máy, hoạt động của các cơ quan quản lý hành chính Nhà nước về đất đai; chức năng nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức hữu quan và của cá nhân có thẩm quyền được giao thực hiện công vụ, nhiệm vụ để xem xét, đánh giá, phân tích hành vi của cá nhân, cơ quan, tổ chức hữu quan trong việc tuân thủ các quy định của pháp luật trong thực thi công vụ, nhiệm vụ, từ đó xác định có hay không những sơ hở, thiếu sót trong quản lý nhà nước về đất đai, những vấn đề mới phát sinh chưa có quy định của pháp luật điều chỉnh là nguyên nhân, điều kiện phát sinh các vi phạm pháp luật về đất đai.
Do tính chất của công tác kiến nghị là rất khó, nhất là kiến nghị vi phạm trong lĩnh vực quản lý đất đai đòi hỏi Kiểm sát viên, công chức có kinh nghiệm trình độ chuyên môn nghiệp vụ, có tinh thần trách nhiệm khi nghiên cứu hồ sơ phát hiện vi phạm phải tư duy, tổng hợp phân tích đánh giá. Vì vậy, trong công tác kiểm sát các vụ án hành chính về đất đai, Kiểm sát viên, công chức nghiên cứu hồ sơ phải cần tập trung nghiên cứu những vấn đề sau để phát hiện vi phạm kịp thời ban hành kiến nghị:
- Đối với vụ án liên quan đến việc cấp hoặc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (GCNQSDĐ): Kiểm sát viên, công chức khi nghiên cứu hồ sơ vụ án cần căn cứ vào các tài liệu chứng cứ do các được sự giao nộp về nguồn gốc hình thành, quá trình sử dụng nhà, đất và áp dụng pháp luật tại thời điểm cấp hoặc thu hồi GCNQSDĐ. Cụ thể: Xác minh nguồn gốc đất đã đầy đủ, đúng thực tế chưa; tài liệu liên quan đến loại đất khi cấp GCNQSDĐ; việc cấp GCNQSDĐ dựa trên các giấy tờ, tài liệu có giá trị pháp lý nào; xác định thu tiền sử dụng đất khi cấp GCNQSDĐ đối với trường hợp đất được sử dụng ổn định từ trước ngày 15/10/1993; xem xét đối tượng cấp; xác định hạn mức cấp đất ở đối với đất ở gắn với ao, vườn đã đúng quy định của pháp luật chưa?
- Đối với những vụ án về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Đây là nội dung quan trọng có tác động lớn đến người sử dụng đất, gây áp lực cho cơ quan hành chính Nhà nước và đây là lĩnh vực chiếm đa số trong các vụ án hành chính hiện nay. Do đó, khi nghiên cứu hồ sơ loại án này Kiểm sát viên cần kiểm sát những nội dung sau: Thông báo thu hồi đất, quyết định thu hồi đất, quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ có được gửi cho người có đất bị thu hồi đất hay không; việc điều chỉnh diện tích đất thu hồi sau thời điểm ban hành quyết định thu hồi và quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có đảm bảo về điều kiện tái định cư đối với người bị thu hồi đất không nếu trong trường hợp khi điều chỉnh thu hồi toàn bộ diện tích không đủ diện tích để ở; UBND cấp có thẩm quyền có thu thập, xác minh chính xác thông tin hộ gia đình (trường hợp hộ có nhiều thế hệ, nhiều cặp vợ chồng cùng chung sống trên một thửa đất ở bị thu hồi) để làm căn cứ bố trí tái định cư đúng quy định không?xem xét việc hỗ trợ sản xuất, ổn định cuộc sống, chuyển đổi nghề, tìm kiếm việc làm có đảm bảo phù hợp với thực tế và quy định của pháp luật không; xác định giá để tính tiền bồi thường có phù hợp với thực tế, và công bằng giữa các thửa đất bị thu hồi và đất tái định cư; xác định nguồn gốc đất có đúng không. Việc giải quyết khiếu nại có đảm bảo theo đúng quy định của Luật Khiếu nại không.
- Đối với vụ án giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực quản lý Nhà nước về đất đai và giải quyết tranh chấp về đất đai: Kiểm sát viên, công chức kiểm sát về thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với việc từ chối giải quyết hồ sơ đề nghị cấp GCNQSDĐ của UBND cấp xã; thẩm quyền trong việc giải quyết khiếu nại đối với việc thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thu hồi đất; thẩm quyền giải quyết khiếu nại của Chủ tịch UBND các cấp đối với nội dung khiếu nại về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo các Điều 61, 62 Luật đất đai năm 2013 (Điều 79 Luật đất đai 2024); Kiểm sát việc thu thập đầy đủ tài liệu khi giải quyết khiếu nại đối với khiếu nại về xác định nguồn gốc đất; việc giải quyết tranh chấp đất đai như có tiến hành hòa giải tranh chấp đất đai hay không? Nguồn gốc đất có bị xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai không?…
Như vậy, đối với mỗi vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai trên Kiểm sát viên, công chức khi nghiên cứu hồ sơ dựa trên tính chất của từng vụ án kiểm sát từng nội dung cụ thể để từ đó phát hiện kịp thời những nhưng vi phạm, thiếu sót trong việc thực thi pháp luật về đất đai, kịp thời ban hành kiến nghị để các cơ quan hữu quan xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này, không để tồn tại kéo dài đảm bảo quyền lợi của người khởi kiện; các vấn đề về chính sách, pháp luật nhằm đảm bảo pháp luật đất đai được thực hiện một cách nghiêm chỉnh, thống nhất, góp phần giảm thiểu những vi phạm phức tạp phát sinh từ lĩnh vực này.
+ Xác định chủ thể Kiến nghị phòng ngừa
Đây là một bước quan trong việc soạn thảo và tham mưu ban hành kiến nghị phòng ngừa. Tùy thuộc vào từng dạng vi phạm và cơ quan vi phạm, phân cấp hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát các cấp để tham mưu, ban hành kiến nghị đối với chủ thể phù hợp.
Ví dụ: Đối với chủ thể vi phạm là UBND cấp tỉnh thì chủ thể ban hành kiến nghị là Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh.
Đối với công tác quản lý đất đai tại địa phương thường ban hành kiến nghị phòng ngừa đến chủ thể là Chủ tịch UBND và UBND các địa phương, bởi đây là chủ thể quản lý chung, quản lý nhiều ban ngành. Kiểm sát viên có thể tham mưu lãnh đạo ban hành kiến nghị đến Chủ tịch UBND cấp trên trực tiếp quản lý để chỉ đạo các cơ quan hữu thực hiện các biện pháp phòng ngừa hoặc kiến nghị trực tiếp đến cơ quan hữu quan có vi phạm đó, thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, cần xem xét tùy vào phạm vi kiến nghị, nội dung kiến nghị để lựa chọn chủ thể kiến nghị phù hợp, đảm bảo kiến nghị phòng ngừa có tính khả thi trên thực tế.
+ Kỹ năng xây dựng và ban hành kiến nghị
Sau khi có cơ sở để xây dựng kiến nghị, Kiểm sát viên xây dựng dự thảo kiến nghị phòng ngừa theo đúng mẫu của Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành.
Về nội dung của bản kiến nghị, khi soạn thảo kiểm sát vien cần chú ý một số nội dung sau:
Thứ nhất, phân tích, làm rõ tình hình vi phạm pháp luật về quản lý đất đai. Chỉ rõ các sơ hở, thiếu sót trong hoạt động quản lý nhà nước về đất đai. Trong đó nêu rõ số liệu cụ thể, có ví dụ điển hình để cơ quan bị kiến nghị nhận thức được tính cấp thiết của vấn đề mà kiến nghị phòng ngừa nhắc tới.
Thứ hai, đánh giá, phân tích mức độ, hậu quả của vi phạm pháp luật. Cần nêu rõ mức độ ảnh hưởng như thế nào đến việc quản lý nhà nước, gây thất thoát hay ảnh hưởng tiêu cực trong dư luận xã hội như thế nào.
Thứ ba, chỉ rõ nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh vi phạm pháp luật ở lĩnh vực, đối tượng nào, văn bản, chính sách cụ thể; có dẫn chứng và căn cứ pháp lý đối với từng vi phạm quy định về quản lý đất đai.
Thứ tư, từ những nguyên nhân phát sinh vi phạm pháp luật nêu trên, đưa ra hoặc đề nghị áp dụng các biện pháp, giải pháp cụ thể để hạn chế, khắc phục hậu quả, khắc phục vi phạm, thiếu sót trong quản lý nhà nước về đất đai, phòng ngừa vi phạm pháp luật. Các biện pháp phòng ngừa phải có tính chất khả thi, đảm bảo thực hiện được và có hiệu quả trong việc triển khai.
Kiểm sát viên dự thảo văn bản kiến nghị, tham mưu cho lãnh đạo viện xem xét, quyết định. Trường hợp cần thiết có thể đưa ra tập thể lãnh đạo đơn vị để bàn, nghiên cứu và quyết định.
Cần lưu ý, để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của văn bản kiến nghị trong trường hợp cần thiết, Viện kiểm sát cần trao đổi, thống nhất nhận thức về pháp luật với cơ quan, tổ chức hữu quan gắn với việc thực hiện chủ trương của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, ý thức trách nhiệm của cá nhân, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền trong việc quản lý đất đai, kịp thời phát hiện vi phạm pháp luật trong lĩnh vực đất đai để có biện pháp xử lý vi phạm kịp thời đối với các đối tượng vi phạm.
Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác kiến nghị và tranh thủ sự chỉ đạo của cấp ủy, đối với văn bản kiến nghị của Viện KSND các cấp trong kiểm sát hoạt động tư pháp phải được gửi tới các cấp ủy đảng phụ trách và Ban pháp chế Hội đồng nhân dân các cấp để các cơ quan này nắm được và chỉ đạo.
4. Một số khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện quyền kiến nghị phòng ngừa, khắc phục vi phạm pháp luật trong hoạt động quản lý nhà nước về đất đai thông qua công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính
Thực tiễn thực hiện quyền kiến nghị phòng ngừa, khắc phục vi phạm pháp luật trong hoạt động quản lý hành chính Nhà nước về đất đai của Viện KSND còn gặp một số khó khăn, vướng mắc.
- Thứ nhất, về nội dung kiến nghị: Nội dung kiến nghị là những vi phạm, thiếu sót trong quản lý hành chính nhà nước về đất đai. Đây là những dạng vi phạm rất khó phát hiện và đòi hỏi cán bộ, Kiểm sát viên phải có trình độ chuyên môn sâu, có kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực này.
- Về chủ thể bị kiến nghị: Chủ thể bị kiến nghị là những cơ quan quản lý nhà nước, các cấp chính quyền địa phương nên việc kiến nghị liên quan đến những chủ thể này cần chặt chẽ, đảm bảo các yếu tố như: Sự ủng hộ của cấp uỷ, cơ quan dân cử (Hội đồng nhân dân), cơ quan giám sát (Mặt trận, đoàn thể) và sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan tư pháp để tránh những phản hồi không tích cực trong công tác phối hợp từ phía cơ quan bị kiến nghị. Nếu không làm tốt nội dung này có thể ảnh hưởng đến uy tín, vai trò, vị thế của Viện KSND tại địa phương.
5. Giải pháp tiếp tục nâng cao chất lượng kiến nghị phòng ngừa đối với các cơ quan hữu quan trong lĩnh vực quản lý đất đai thông qua công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính tại Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội trong thời gian tới
5.1. Giải pháp trong công tác chỉ đạo, điều hành
Có thể thấy, việc nâng cao chất lượng công tác kiến nghị phòng ngừa vi phạm của Viện kiểm sát nhân dân đối với các cơ quan, tổ chức có vai trò rất quan trọng, giúp các tổ chức, cơ quan, đơn vị có những biện pháp thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và chấp hành pháp luật; bảo vệ quyền con người, các quyền và lợi ích chính đáng của Nhà nước, của các tổ chức và công dân đã được Hiến pháp và pháp luật ghi nhận. Qua đó, nâng cao vị thế và niềm tin của nhân dân, chính quyền và cấp ủy tại địa phương đối với Ngành Kiểm sát nhân dân. Vì vậy, nâng cao hiệu quả công tác kiến nghị, đặc biệt là kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật chính là nâng cao vị thế của ngành Kiểm sát nhân dân trong hệ thống các cơ quan tư pháp. Để đạt được mục đích trên thì công tác chỉ đạo, điều hành đóng vai trò cốt lõi, quan trọng nhất trong tất cả các giải pháp.
Lãnh đạo Viện KSND các cấp cần quan tâm về công tác cán bộ; bố trí, sắp xếp đủ số lượng công chức, Kiểm sát viên, đồng thời đảm bảo tính ổn định để có những Kiểm sát viên có năng lực chuyên môn, có kinh nghiệm, có tinh thần trách nhiệm cao, có khả năng phân tích, tổng hợp và am hiểu nhiều lĩnh vực đặc biệt là nắm chắc các văn bản về lĩnh vực quản lý Nhà nước về đất đai, thực hiện chuyên trách kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính; chú trọng việc cập nhật, phổ biến các văn bản, quy định mới của pháp luật. Không thực hiện việc điều động, luân chuyển Công chức, Kiểm sát viên có kinh nghiệm vững vàng sang lĩnh vực khác nếu không có người thay thế phù hợp.
Đối với những vụ án có tính chất phức tạp, lãnh đạo đơn vị tổ chức thảo luận trong đơn vị để trao đổi, nghiên cứu, tập trung trí tuệ tập thể;
Lãnh đạo viện cần quán triệt nội dung liên quan đến chức năng kiến nghị phòng ngừa đến toàn thể cán bộ công chức qua Kế hoạch công tác năm tại Hội nghị cán bộ công chức; đưa nội dung này vào Nghị quyết hàng tháng của Chi bộ và là một trong những nội dung để đánh giá thi đua của cá nhân. Từ đó, Kiểm sát viên được phân công sễ nhận thức được vai trò, tầm quan trọng và nắm chắc yêu cầu của công tác kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật đối với Ngành Kiểm sát nhân dân trong tình hình hiện nay.
Lãnh đạo viện chủ động bám sát yêu cầu nhiệm vụ chính trị, đặc điểm, tình hình kinh tế xã hội và dự báo tình hình vi phạm pháp luật đất đai ở địa phương, nhất là những vấn đề nổi cộm, bức xúc đang diễn ra (như tình trạng lấn chiếm đất công, chuyển mục đích sử dụng, chuyển nhượng quyền sử dụng đất trái phép, cho thuê khoán đất công ích trái quy định pháp luật …) để kịp thời chỉ đạo Kiểm sát viên tham mưu ban hành các văn bản kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật.
Thường xuyên tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ngành cấp trên và cấp ủy địa phương, xây dựng mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và các cấp, các ngành nhất là các cơ quan trong khối nội chính. Quán triệt và vận dụng các quy định của Đảng, Nhà nước vào thực tiễn công tác kiểm sát và công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật đất đai ở địa phương. Thông qua triển khai thực hiện Quy chế phối hợp liên ngành trong công tác kiểm sát giải quyết án hành chính, đặc biệt, đối với những vụ án nổi cộm liên quan đến tình hình chính trị, trật tự xã hội tại địa phương, lãnh đạo có thể nêu ngay tại cuộc họp nội chính để nhận được sự ủng hộ của cấp uỷ chính quyền địa phương.
Trong quá trình xây dựng kế hoạch và chương trình công tác hàng năm, lãnh đạo Viện cần cụ thể hoạt động kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật, trong đó nêu rõ các tiêu chí về mục tiêu, nhiệm vụ, mức độ đạt được kết quả công tác… Ngoài ra, có thể xây dựng kế hoạch, chương trình tập huấn, trao đổi kinh nghiệm trong công tác tổng hợp, xây dựng kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật trong lĩnh vực đất đai của Viện kiểm sát để các đơn vị, cán bộ Kiểm sát viên học tập, tích lũy kinh nghiệm, thực hiện tốt hơn nữa công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật trong lĩnh vực đất đai nói riêng và phòng ngừa vi phạm pháp luật nói chung.
Lãnh đạo Viện KSND các cấp cần xác định trách nhiệm trong công tác tham mưu cho cấp ủy, công tác phối hợp với chính quyền địa phương thông qua công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính, trong đó chú trọng xây dựng Quy chế phối hợp giữa Ban cán sự đảng Viện KSND thành phố với Ban cán sự đảng UBND thành phố nhằm tạo cơ sở, tiền đề để Viện kiểm sát chủ động báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng có thẩm quyền theo tinh thần Chỉ thị số 26-CT/TW ngày 09/11/2018 của Bộ Chính trị và Hướng dẫn số 04-HD/TW ngày 09/12/2020 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, trao đổi với chính quyền địa phương về tình hình, diễn biến các vụ việc phức tạp, khiếu kiện đông người, tiềm ẩn nguy cơ trở thành điểm nóng về an ninh trật tự; tham mưu, đề xuất các biện pháp ngăn chặn, phòng ngừa vi phạm trên địa bàn.
Lãnh đạo viện chủ trì triển khai các Hội nghị đánh giá công tác thực hiện kiến nghị phòng ngừa, có sự tham gia của Cấp ủy chính quyền địa phương và các cơ quan hữu quan (định kỳ 6 tháng hoặc 1 năm …).
5.2. Nhóm giải pháp về chuyên môn nghiệp vụ
Lãnh đạo đơn vị thường xuyên kiểm tra, đôn đốc quản lý chặt chẽ số vụ, việc Tòa án thụ lý, giải quyết cũng như số lượng bản án, quyết định do Tòa án gửi đến; việc lập hồ sơ kiểm sát, tham gia xét xử và kiểm sát bản án, quyết định giải quyết các vụ án hành chính của Tòa án. Thông qua quá trình nghiên cứu hồ sơ kiểm sát, tham gia xét xử và kiểm sát bản án, quyết định của Tòa án, nếu phát hiện vi phạm phải kịp thời ban hành kiến nghị khắc phục vi phạm.
Kiểm sát viên, công chức được phân công nghiên cứu hồ sơ vụ án hành chính, khi phát hiện vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý đất đai cần thực hiện tốt quyền kiến nghị phòng ngừa vi phạm đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai. Trong đó, chú trọng kiến nghị đối với từng loại vi phạm cụ thể trong từng vụ án như: Liên quan đến giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất (về điều kiện, đối tượng, trình tự, thủ tục, thẩm quyền giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất), liên quan đến cấp, thu hồi GCNQSDĐ, vi phạm liên quan đến thu hồi đất (căn cứ thu hồi đất, thẩm quyền thu hồi đất, trình tự, thủ tục thu hồi đất), liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, liên quan đến giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai, giải quyết tranh chấp đất đai… góp phần chấn chỉnh, khắc phục, rút kinh nghiệm và nâng cao chất lượng công tác quán lý Nhà nước trong lĩnh vực quản lý đất đai tại địa phương.
Kiểm sát viên cần có nhận thức đúng đắn đối với chức năng, nhiệm vụ “Kiến nghị cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật” mà nhà nước giao phó cho Ngành kiểm sát nhân dân. Muốn vậy, kiểm sát viên trong đơn vị cần nghiên cứu kỹ Chỉ thị hàng năm của ngành kiểm sát nhân dân, trong đó đã chỉ rõ: “toàn ngành phải nắm vững, xác định rõ vai trò, trách nhiệm của Viện KSND trong công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm, tăng cường tổng kết thực tiễn, dự báo tình hình tội phạm, làm rõ nguyên nhân, điều kiện phát sinh vi phạm pháp luật và tội phạm có nguyên nhân từ thiếu sót, sơ hở trong quản lý kinh tế, xã hội để tham mưu cấp ủy Đảng, kiến nghị với chính quyền và cơ quan hữu quan các giải pháp phòng ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương”.
Kiểm sát viên cần thường xuyên học tập, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, rèn luyện kỹ năng, thao tác nghề nghiệp. Cần phải có sự nỗ lực, quyết tâm cao hơn nữa từ lãnh đạo đơn vị đến từng cán bộ, kiểm sát viên khi thực hiện nhiệm vụ; tích cực phát huy trách nhiệm, đổi mới phương pháp tư duy và tác phong, lề lối làm việc để nâng cao hiệu quả, chất lượng công tác, đặc biệt là công tác ban hành kiến nghị phòng ngừa.
Tiếp tục thực hiện nghiêm các quy định của Luật TTHC, Các Chỉ thị, Thông tư liên tịch, văn bản dưới luật và các văn bản hướng dẫn của ngành. Từ đó, xác định kiến nghị là nhiệm vụ trọng tâm, của khâu công tác kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính. Đối với kiến nghị phòng ngừa: Phải nắm chắc quy định của pháp luật đối với các lĩnh vực quản lý nhà nước.
Kiểm sát viên cần theo dõi tình hình vi phạm pháp luật đất đai đã ban hành kiến nghị còn tiếp diễn hay có xu hướng tăng hay không, để có những đánh giá tính hiệu quả trong công tác kiến nghị và thực hiện kiến nghị phòng ngừa, từ đó có những điều chỉnh trong việc ban hành và thực hiện kiến nghị phù hợp với tình hình mới.
5.3. Giải pháp trong công tác đào tạo bồi dưỡng
- Viện KSND hai cấp cần phân công cụ thể, rõ ràng nhiệm vụ của lãnh đạo Viện, lãnh đạo phòng, Kiểm sát viên, công chức thực hiện khâu công tác này, quan tâm, tạo điều kiện cho Kiểm sát viên, Công chức tham gia các lớp tập huấn bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ; phân công Kiểm sát viên có kinh nghiệm, chuyên sâu về công tác hướng dẫn trực tiếp công chức mới được tuyển dụng; thường xuyên tổ chức các buổi trao đổi, học tập rút kinh nghiệm qua các vụ việc cụ thể.
5.4. Giải pháp trong công tác hướng dẫn nghiệp vụ đối với Viện kiểm sát nhân dân cấp dưới
Phòng nghiệp vụ thường xuyên theo dõi tổng hợp, thông báo rút kinh nghiệm về công tác kiến nghị: chú trọng chỉ ra những thiếu sót hạn chế của kiến nghị, nhân rộng điển hình làm tốt, công bố những kiến nghị có chất lượng tốt để Viện kiểm sát hai cấp học tập, rút kinh nghiệm chung. Tăng cường công tác hướng dẫn nghiệp vụ và kiểm tra hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính đối với cấp huyện nhằm hạn chế đến mức thấp nhất vi phạm của cơ quan hữu quan mà Viện kiểm sát không phát hiện vi phạm để kiến nghị.
Trong quá trình thực hiện công tác, những kinh nghiệm trong việc nghiên cứu phát hiện vi phạm, ban hành kiến nghị phải được cập nhật thường xuyên (cả đối với những kiến nghị được chấp nhận và không được chấp nhận) để Công chức, Kiểm sát viên cùng nghiên cứu, rút kinh nghiệm nhằm thực hiện công tác có thêm kinh nghiệm, đạt hiệu quả và chất lượng cao.
Tăng cường mối quan hệ phối hợp chặt chẽ giữa Viện kiểm sát cấp trên với Viện kiểm sát cấp dưới, thỉnh thị hoặc tham khảo ý kiến trước khi kiến nghị là rất cần thiết, khắc phục việc kiến nghị không đúng đối tượng, áp dụng không đúng văn bản quy phạm pháp luật.
5.5. Nhóm các giải pháp khác
Chú trọng quan hệ phối hợp giữa hai ngành Viện kiểm sát và Tòa án, giữa Kiểm sát viên và Thẩm phán trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính ngay từ yêu cầu thu thập, đánh giá tài liệu, chứng cứ nhằm đảm bảo việc giải quyết vụ án có căn cứ, đúng pháp luật. Trên cơ sở đó kịp thời phát hiện vi phạm để ban hành kiến nghị phòng ngừa.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, báo cáo án bằng sơ đồ tư duy trong hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính, thông qua đó có thể kịp thời phát hiện những vi phạm, sơ hở, thiếu sót trong quản lý hành chính Nhà nước về đất đai là căn cứ để ban hành kiến nghị phòng ngừa.
Viện kiểm sát hai cấp phải mở sổ theo dõi, tổng hợp vi phạm của các cơ quan hữu quan để kiến nghị phòng ngừa vi phạm.
Có chính sách kịp thời khen thưởng đối với các cá nhân có thành tích trong công tác giải quyết án hành chính nói chung và có nhiều đề xuất, tham mưu ban hành kiến nghị khắc phục vi phạm được tiếp thu nói riêng để tạo động lực, tinh thần phấn đấu, thi đua trong nội bộ đơn vị.
Để tham mưu đề xuất, ban hành được kiến nghị phòng ngừa vi phạm trong lĩnh vực quản lý đất đai một cách đúng đắn, khách quan, thuyết phục, thấu tình, đạt lý, đòi hỏi Kiểm sát viên được phân công khi nghiên cứu hồ sơ phải nắm vững các quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động quản lý hành chính Nhà nước về đất đai. Xác định được dạng hành vi vi phạm, viện dẫn được các căn cứ pháp lý, phân tích, lập luận logic, đúng quy định của pháp luật để xây dựng kiến nghị phòng ngừa vi phạm sắc bén, có tính chất tuyết phục cao. Bên cạnh đó, đòi hỏi người Kiểm sát viên còn phải có phẩm chất chính trị vững vàng, tinh thần trách nhiệm cao, tận tụy với công việc; không ngừng học tập thường xuyên nâng cao trình độ chính trị, nghiệp vụ trang bị cho mình những nhận thức đúng, đầy đủ, sâu sắc đường lối chính trị của Đảng cũng như pháp luật của Nhà nước để vận dụng trong công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính cũng như tham mưu ban hành kiến nghị phòng ngừa vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý hành chính nói chung và trong lĩnh vực quản lý hành chính về đất đai nói riêng; góp phần bảo vệ quyền lợi chính đáng của đương sự, bảo vệ lợi ích nhà nước, bảo vệ pháp chế được thống nhất; đồng thời tạo điều kiện nâng cao tính độc lập, chủ động và trách nhiệm của kiểm sát viên khi thực hiện nhiệm vụ.
Việc nâng cao chất lượng kiến nghị đối với các cơ quan hữu quan trong lĩnh vực quản lý đất đai thông qua kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính không những góp phần đảm bảo cho pháp luật được thực hiện một cách nghiêm minh, giữ vững được kỷ cương mà còn bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, lợi ích nhà nước, đồng thời còn góp phần khẳng định vị trí, vai trò của Ngành Kiểm sát, hình ảnh của người cán bộ, Kiểm sát viên, góp phần tích cực trong việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của địa phương và của Ngành kiểm sát./.
Nguyễn Văn Dũng - Phó Viện trưởng
Ngô Hồng Sơn - Phó Viện trưởng
Nguyễn Thị Hoa -Trưởng phòng 10