Những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện quyền yêu cầu điều tra xác minh trong BL TTDS 2015.

BL TTDS 2015 được Quốc hội thông qua ngày 25/11/2015 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2016 (trừ các quy định cụ thể hóa các quy định mới có liên quan của BLDS năm 2015 thì có hiệu lực từ ngày 01/01/2017).

Một trong những điểm mới quan trọng liên quan trực tiếp đến chức năng, nhiệm vụ kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự của ngành Kiểm sát đó là quy định về quyền đề ra yêu cầu điều tra xác minh của KSV được quy định tại khoản 3 Điều 58 BL TTDS.

Quyền yêu cầu điều tra xác minh trong TTDS được quy định thể hiện một bước thay đổi quan trọng và cơ bản về chức năng, nhiệm vụ kiểm sát của Ngành. Việc ban hành yêu cầu điều tra xác minh thể hiện quan điểm về đánh giá chứng cứ của VKS trong quá trình kiểm sát việc điều tra thu thập chứng cứ của Tòa án. Trên cơ sở kết quả thực hiện yêu cầu điều tra xác minh và các chứng cứ tài liệu Tòa án đã thu thập, VKS có đủ căn cứ để phát biểu quan điểm về việc giải quyết vụ án tại phiên tòa sơ thẩm. 

Để ban hành yêu cầu điều tra xác minh được chính xác, toàn diện, KSV cần nghiên cứu kỹ hồ sơ, có vốn kiến thức về giải quyết tranh chấp dân sự và nắm chắc các quy định của pháp luật dân sự, có khả năng dự liệu về các tình huống có thể phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án. Bên cạnh đó, thời hạn, quy trình và trách nhiệm của thẩm phán được phân công thụ lý giải quyết vụ án đối với việc thực hiện các nội dung yêu cầu điều tra xác minh cũng ảnh hưởng đến hiệu quả thực tế của văn bản này.

Tuy nhiên quy định liên quan đến việc thực hiện yêu cầu điều tra xác minh của BL TTDS hiện nay lại chưa phù hợp, chưa tạo hành lang pháp lý cho quy định này được áp dụng trong thực tế.

Theo quy định tại khoản 2 Điều 220 BL TTDS thì “Trong trường hợp VKS tham gia phiên tòa theo quy định tại khoản 2 Điều 21 của Bộ luật này thì Tòa án phải gửi hồ sơ vụ án cùng quyết định đưa vụ án ra xét xử cho VKS cùng cấp; …”.

Như vậy, sau khi ban hành quyết định đưa vụ án ra xét xử thì Tòa án chuyển hồ sơ cùng quyết định đến VKS, cũng có nghĩa là VKS nhận được hồ sơ vụ án thì ngày xét xử đã được ấn định. Sau khi nghiên cứu hồ sơ, KSV nhận thấy cần phải điều tra xác minh thêm những chứng cứ mới và thực hiện việc ra văn bản yêu cầu điều tra xác minh theo quy định tại khoản 3 Điều 58 BL TTDS và chuyển văn bản này cho Tòa án.

Vậy, khi Tòa án đã ban hành quyết định đưa vụ án ra xét xử, thì Tòa án thực hiện việc điều tra xác minh này theo trình tự tố tụng nào? Quá trình điều tra xác minh thu thập thêm những chứng cứ tài liệu mới thì có tổ chức phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải theo quy định tại điều 208 BL TTDS hay không? Nếu quá thời hạn ấn định trong quyết định đưa vụ án ra xét xử mà việc điều tra xác minh chưa kết thúc thì có hoãn phiên tòa không? Trong khi căn cứ hoãn phiên tòa theo quy định tại Điều 233 BL TTDS thì không có căn cứ nào là do chưa điều tra xác minh xong.

Về trách nhiệm của Thẩm phán trong việc thực hiện yêu cầu điều tra xác minh cũng là một vấn đề cần bàn. Quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán tại khoản 3 Điều 48 BL TTDS chỉ qui định chung chung là thẩm phán có nhiệm vụ, quyền hạn…“tiền hành thu thập, xác minh chứng cứ, … để giải quyết vụ việc dân sự theo quy định của Bộ luật này”. BL TTDS không có quy định nào quy định trực tiếp về trách nhiệm của Thẩm phán đối với việc thực hiện yêu cầu điều tra xác minh của KSV. Như vậy, khi văn bản được ban hành, thẩm phán không thực hiện, hoặc thực hiện không hết các nội dung trong văn bản yêu cầu thì KSV phải xử lý như thế nào? Trường hợp những chứng cứ đó liên quan trực tiếp đến đường lối giải quyết vụ án phát biểu tại phiên tòa sơ thẩm thì chúng ta cần xử lý như thế nào?

Trường hợp thẩm phán không thu thập đầy đủ chứng cứ tài liệu đã nêu trong yêu cầu điều tra, xác minh mà KSV trực tiếp thu thập chứng cứ theo quy định tại khoản 6 Điều 97 để phục vụ cho việc kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm thì cũng có thể đảm bảo chứng cứ được thu thập đầy đủ. Nhưng nếu giải quyết theo trường hợp này thì việc giải quyết vụ, việc bị kéo dài (đến cấp phúc thẩm) dẫn đến tốn kém thời gian, công sức, tiền bạc của người dân.

BL TTDS cũng không quy định về việc sau khi điều tra thu thập các chứng cứ tài liệu theo yêu cầu điều tra xác minh thì thời hạn thẩm phán phải chuyển các tài liệu, chứng cứ mới thu thập cho VKS, gây khó khăn cho KSV khi thực hiện chức năng Kiểm sát việc giải quyết các vụ, việc dân sự của Tòa án, nhất là khi các chứng cứ này tại phiên tòa mới được công bố - việc nghiên cứu, tổng hợp đánh giá chứng cứ và báo cáo lãnh đạo Viện điều chỉnh đường lối giải quyết tại phiên tòa sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Quy định về quyền yêu cầu điều tra xác minh của KSV trong TTDS có vai trò và ý nghĩa rất tích cực, góp phần rất lớn cho việc giải quyết vụ việc dân sự được khách quan, toàn diện, đúng pháp luật, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên đương sự, đảm bảo pháp luật được thực thi nghiêm túc, đúng đắn. Nhưng chưa thể bàn tới hiệu quả, vai trò, tầm ảnh hưởng của chế định khi chưa quy định những điều kiện cần quy định này được thực thi.

Hiện, quy định trên đã chính thức có hiệu lực pháp luật, nhưng do chưa có những hướng dẫn cụ thể, nên để chế định này có tính khả thi trên thực tế, chúng tôi phải dựa trên mối quan hệ phối hợp giữa Tòa án và VKS để thực hiện. KSV chủ động nắm tình hình và trao đổi với Thẩm phán về việc chuyển hồ sơ vụ án trước khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử. Sau khi nghiên cứu hồ sơ, KSV ban hành và chuyển cho Thẩm phán yêu cầu điều tra xác minh. Khi điều tra xác minh xong, Thẩm phán và KSV nghiên cứu đi đến thống nhất đánh giá đủ chứng cứ, tài liệu để đưa ra xét xử thì Thẩm phán ban hành quyết định đưa vụ án ra xét xử theo quy định tại Điều 220 BL TTDS. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế.

Để đảm bảo thực hiện quy định này, cần sửa đổi quy định liên quan trong BL TTDS cũng như ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành, chúng tôi đề xuất theo hướng như sau:

- Việc chuyển hồ sơ cho VKS nghiên cứu cần quy định trước khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử;

- Quy định cụ thể trách nhiệm của thẩm phán trong việc thực hiện yêu cầu điều tra xác minh của KSV,  

- Quy định thời hạn chuyển tài liệu điều tra xác minh theo yêu cầu điều tra xác minh cho KSV.

Trên đây là một số khó khăn vướng mắc liên quan đến việc thực hiện quyền yêu cầu điều tra xác minh trong BL TTDS, chúng tôi đưa ra mong nhận được ý kiến đóng góp của các đồng chí để việc thực hiện quy định này được đảm bảo và đạt được hiệu quả.

Phí Thị Ngọc Hương –VKSND huyện Thanh Oai