Một số vấn đề về thẩm quyền của người tiến hành tố tụng hình sự trong Viện kiểm sát nhân dân theo quy định của BL TTHS năm 2015.

BL TTHS năm 2015, được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 27/11/2015, trong đó có nhiều quy định mới về người tiến hành tố tụng. Bài viết này xin được giới thiệu, phân tích một số quy định mới về thẩm quyền; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên trong tố tụng hình sự.

Chương III BLTTHS năm 2015 quy định “Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng”; Tại điểm b khoản 2 Điều 34 quy định về người tiến hành tố tụng trong Viện kiểm sát nhân dân gồm có: Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS, Kiểm sát viên, kiểm tra viên.

Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS là những người tiến hành tố tụng có nhiệm vụ tổ chức và chỉ đạo thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự đảm bảo yêu cầu giải quyết vụ án hình sự đúng pháp luật, chịu trách nhiệm trước pháp luật về những hành vi và quyết định của mình theo quy định của pháp luật.

Theo Điều 41 BLTTHS năm 2015 thì Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS là chức danh pháp lý trong hoạt động tố tụng hình sự; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Viện trưởng VKS được quy định rất cụ thể, trong đó phân biệt rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm trong tổ chức, quản lý hoạt động tố tụng hình sự và nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm khi trực tiếp tiến hành tố tụng.

Viện trưởng VKS là người đứng đầu VKS có những nhiệm vụ, quyền hạn rất quan trọng.

Khi thực hiện nhiệm vụ tổ chức, quản lý hoạt động tố tụng của VKS, Viện trưởng VKS có những nhiệm vụ và quyền hạn quy định tại khoản 1 điều 41 BLTTHS năm 2015.

Khi vắng mặt, Viện trưởng Viện kiểm sát ủy quyền cho một Phó Viện trưởng Viện kiểm sát thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Viện trưởng và chịu trách nhiệm trước Viện trưởng Viện kiểm sát về nhiệm vụ được ủy quyền.

 Khi thực hiện chức năng tiến hành tố tụng, trực tiếp thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng đối với vụ án hình sự, Viện trưởng VKS có những nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 2 Điều 41 BLTTHS năm 2015.

Về trách nhiệm của Viện trưởng VKS: cũng như những người tiến hành tố tụng khác, Viện trưởng VKS có trách nhiệm tuân thủ các quy định của pháp luật khi tiến hành tố tụng và phải chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về hành vi, quyết định của mình.

Phó Viện trưởng VKS có thẩm quyền về hành chính và một số nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm quy định tại khoản 1, Điều 41 BLTTHS của Viện trưởng VKS khi được Viện trưởng ủy quyền (trường hợp Viện trưởng vắng mặt) và trong trường hợp này chỉ một Phó Viện trưởng được ủy quyền mới có các nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm đó mà thôi và chịu trách nhiệm trước Viện trưởng về việc thực hiện ủy quyền đó.

Khi được phân công thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng hình sự đối với các vụ án hình sự, Phó Viện trưởng có những nhiệm vụ và quyền hạn giống như Viện trưởng trong việc thực hiện chức năng tiến hành tố tụng.

Về trách nhiệm, ngoài trách nhiệm tuân thủ các quy định của pháp luật khi tiến hành tố tụng và phải chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về các hành vi, quyết định của mình, Phó Viện trưởng VKS còn phải chịu trách nhiệm trước Viện trưởng về nhiệm vụ được giao.

Mối quan hệ giữa Viện trưởng và Phó Viện trưởng VKS trong các hoạt động tố tụng là mối quan hệ tố tụng. Nếu trong quan hệ quản lý hành chính được thực hiện theo chế độ ký thay thì trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự được thực hiện theo chế độ ủy quyền. Với tư cách là người giúp Viện trưởng trong việc quản lý hoạt động tố tụng của VKS thì trường hợp Viện trưởng vắng mặt, một Phó Viện trưởng được Viện trưởng ủy quyền thực hiện quyền hạn của Viện trưởng. Khi được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng hình sự, Phó Viện trưởng VKS với tư cách là một chức danh tố tụng độc lập có những nhiệm vụ, quyền hạn được quy định như đối với Viện trưởng VKS.

Theo quy định của BLTTHS thì Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS là chức danh tố tụng, đồng thời cũng là Kiểm sát viên. Như vậy, khi tiến hành tố tụng thì Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS phải chịu sự điều chỉnh của chế định về Kiểm sát viên và chế định Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS.

Kiểm sát viên là người THTT trong VKS, được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật, thực hiện chức năng công tố và chức năng kiểm sát tuân theo pháp luật trong hoạt động TTHS. Khi thực hiện những chức năng này, Kiểm sát viên có các quyền hạn và trách nhiệm pháp luật quy định trong quá trình giải quyết vụ án. Như vậy, có thể hiểu Kiểm sát viên là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.

KSV là một chức danh tố tụng, là người tiến hành tố tụng. Những nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của KSV liên quan đến hoạt động thực hành quyền công tố và hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng đối với vụ án hình sự.

Pháp luật TTHS quy định, Kiểm sát viên chỉ có quyền thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng đối với vụ án hình sự khi được phân công. Vì vậy, quyền của Kiểm sát viên theo pháp luật tố tụng hình sự nước ta chỉ phát sinh khi họ được phân công.

Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tố tụng đối với vụ án hình sự có những nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm quy định tại khoản 1 Điều 42 BLTTHS năm 2015.

Về trách nhiệm, Kiểm sát viên có trách nhiệm tuân thủ các quy định của pháp luật khi tiến hành tố tụng và phải chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về các hành vi, quyết định của mình giống như những người tiến hành tố tụng khác. Ngoài ra, Kiểm sát viên còn phải chịu trách nhiệm trước Viện trưởng về các hành vi, quyết định của mình.

Theo quy định của BLTTHS năm 2015, Kiểm sát viên là người thực hiện chủ yếu và phần lớn các hoạt động tố tụng, nhưng chịu sự quản lý về hành chính và hoạt động nghiệp vụ trước Viện trưởng, Phó Viện trưởng. Do vậy, Kiểm sát viên bị điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hành chính như: Luật tổ chức Viện KSND, Pháp lệnh về công chức, các quy định của ngành. Ngoài ra, trong quá trình thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, Kiểm sát viên vi phạm trình tự, thủ tục tố tụng theo quy định của pháp luật TTHS gây hậu quả nghiêm trọng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nếu có hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xã hội và gây thiệt hại thì có trách nhiệm bồi thường theo quy định của pháp luật dân sự và Luật bồi thường thiệt hại.

Kiểm tra viên là chức danh tố tụng mới, ngoài Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên, BLTTHS năm 2015 đã bổ sung thêm diện những người tiến hành tố tụng gồm có cả kiểm tra viên, đồng thời quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của kiểm tra viên trong tố tụng hình sự: Kiểm tra viên thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn theo sự phân công của Kiểm sát viên, trên cơ sở yêu cầu giải quyết của vụ án trong phạm vi và giới hạn các nhiệm vụ, quyền hạn được quy định tại điều 43 BLTTHS năm 2015.

Khi thực hiện những nhiệm vụ trên, Kiểm tra viên phải chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát và Kiểm sát viên về hành vi của mình. Việc quy định như vậy, để đảm bảo Kiểm tra viên hoạt động hiệu quả đồng thời thống nhất với Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 (Điều 90).

Trong quá trình thực hiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp luôn có sự đan xen giữa thẩm quyền tố tụng và thẩm quyền quản lý hành chính trong mối quan hệ giữa các chức danh quản lý và đối tượng bị quản lý. Để thực hiện được thẩm quyền tố tụng của mình, các chức danh Viện trưởng, Phó Viện trưởng phải có mối liên hệ tác động qua lại một cách chặt chẽ với KSV, KTV thông qua mối quan hệ về tổ chức.

Do tính chất đặc thù của việc quản lý, chỉ đạo, điều hành thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, hoạt động quản lý của các chức danh quản lý trong ngành Kiểm sát nhân dân mang tính chất quản lý hành chính – tư pháp.

Một người được bổ nhiệm để trở thành người tiến hành tố tụng trong VKSND, cần phải đáp ứng những yêu cầu về phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống, trình độ, thâm niên, năng lực công tác và sức khỏe theo quy định của pháp luật và phải qua thi tuyển.

Từ những phân tích đã nêu trên, có thể đưa ra khái niệm về người tiến hành tố tụng hình sự trong Viện KSND như sau:

Người tiến hành tố tụng hình sự trong Viện kiểm sát nhân dân bao gồm: Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên, kiểm tra viên là những người được Nhà nước bổ nhiệm để thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp theo trình tự, thủ tục do BLTTHS quy định nhằm phát hiện, xử lý kịp thời tội phạm và người phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, bảo vệ lợi ích của nhà nước, lợi ích của xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Bài viết chủ yếu làm rõ hơn các quy định mới về thẩm quyền của những người tiến hành tố tụng trong viện kiểm sát nhân dân theo quy định của BL TTHS năm 2015. Rất mong được sự bổ sung đóng góp ý kiến của các đồng chí trong ban biên tập để bài viết được hoàn thiện hơn.

Nguyễn Thị Hạnh - VKSND huyện Thanh Oai