Trong những năm qua, bên cạnh một bộ phận người dân thực hiện tốt nghĩa vụ tố giác tội phạm với cơ quan có thẩm quyền góp phần đảm bảo an ninh, trật tự xã hội còn có một bộ phận không nhỏ do không am hiểu pháp luật hoặc có hiểu biết nhưng vì tình cảm nên đã cố tình che giấu hoặc không tố giác tội phạm, dẫn đến hậu quả khó lường. Tuy nhiên, hành vi che giấu tội phạm đã và đang diễn ra, gây cản trở không nhỏ đến hoạt động phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử các loại tội phạm của các cơ quan tiến hành tố tụng đã trở thành mối quan tâm, lo ngại của toàn xã hội.

        Thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội che giấu tội phạm cũng đã đặt ra một số vấn đề vướng mắc, đòi hỏi khoa học pháp lý phải nghiên cứu, giải quyết như những dấu hiệu pháp lý hình sự đặc trưng của tội che giấu tội phạm, nguyên nhân, các giải pháp đấu tranh phòng, chống tội che giấu tội phạm, thực tiễn áp dụng, các trường hợp miễn trừ trách nhiệm hình sự, …. Về mặt lý luận, xung quanh vấn đề quy định tội Che giấu tội phạm, còn nhiều quan điểm khác nhau cần phải được nghiên cứu để phục vụ các yêu cầu của thực tiễn để từ đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị hoàn thiện qui định của BLHS về tội Che giấu tội phạm

        Bộ luật hình sự 2015 có hiệu lực thi hành ngày 01/7/2015 đã quy định người thân che giấu tội phạm không phải chịu trách nhiệm hình sự trừ trường hợp che giấu các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng khác theo quy định tại Điều 389 của Bộ luật này.

        Điều 18 Bộ luật Hình sự 2015 quy định đối với việc che giấu tội phạm như sau:

        “1. Người nào không hứa hẹn trước, nhưng sau khi biết tội phạm được thực hiện đã che giấu người phạm tội, dấu vết, tang vật của tội phạm hoặc có hành vi khác cản trở việc phát hiện, điều tra, xử lý người phạm tội, thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội che giấu tội phạm trong những trường hợp mà Bộ luật này quy định.

        2. Người che giấu tội phạm là ông, bà, cha, mẹ, con, cháu, anh chị em ruột, vợ hoặc chồng của người phạm tội không phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tại khoản 1 Điều này, trừ trường hợp che giấu các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật này.”

        Trên thực tế, việc những người thân như cha mẹ, vợ chồng, anh chị em ruột thường che giấu hành vi phạm tội của con, em mình điều này được xem là dễ hiểu do những đạo lý truyền thống, văn hóa của người Việt Nam cũng như mối quan hệ giữa những người ruột thịt trong gia đình, luôn bao bọc, chở che cho nhau là nguyên nhân dẫn đến hành vi trên. Tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự còn có nhiều quan điểm khác nhau về hành vi che giấu tội phạm. Tác giả xin nêu ra một vụ án cụ thể như sau:

        Nội dung vụ án: Do muốn có xe máy để làm phương tiện đi lại nên Trần Thành Đ đã bàn với các đối tượng Nghiêm Xuân M, Nguyễn Ngọc K, Phạm Gia B, Phạm Duy B, Hoàng Tiến Đ chuẩn bị phương tiện, hung khí để đi cướp tài sản, các đối tượng đồng ý. Khoảng 22h30’ngày 25/10/2023, Phạm Gia B điều khiển xe máy Honda Wave đã tháo BKS (29K2 - 112.63) chở Trần Thành Đ ngồi sau cầm theo ba lô bên trong có 02 bình xịt hơi cay và 01 con dao tông. Nguyễn Ngọc K điều khiển xe máy Honda Wave màu đen không BKS chở Phạm Duy B cầm một con dao gọt hoa quả . Nghiêm Xuân M điều khiển xe máy Honda Wave màu tím than đã tháo BKS (29K2-128.24) chở Hoàng Tiến Đ. Sau đó Trần Thành Đ nói với cả nhóm tìm xem có ai đi một mình thì tấn công để cướp tài sản. Trên đường đi Trần Thành Đ đưa con dao tông và một chiếc bình xịt hơi cay cho B cầm. B kiểm tra thấy bình xịt bị hết nên đã vứt đi rồi cả nhóm đi lòng vòng trên đường đến khoảng 3h30’ ngày 26/10/2023 thì tới khu vực ngã tư Hoàng Như Tiếp - Hoàng Minh Đạo, Phường BĐ, quận LB, HN. Lúc này B phát hiện anh Nguyễn Thanh T điều khiển xe máy đi một mình nên đã ra hiệu để cả nhóm  tấn công. Khi xe do Phạm Gia B điều khiển chở Trần Thành Đ vượt lên ngang xe của anh Nguyễn Thanh T thì Trần Thành Đ rút bình xịt hơi cay xịt vào mặt anh T  rồi cả nhóm phóng xe vượt qua. Khi thấy anh T dừng xe dụi mắt thì cả nhóm quay lại vây xung quanh anh T. Bách cầm dao chỉ vào anh T đe dọa còn Trần Thành Đ vòng ra phía sau dùng bình xịt hơi cay tiếp tục xịt vào lưng anh T. Anh T giơ hai tay lên trời, không nói gì. Nghĩ  anh T là người nước ngoài nên B nói “Money, money” (tức yêu cầu anh T đưa tiền), Đ nói “Smart key” (tức yêu cầu anh T đưa chìa khóa xe máy). Lúc này anh T sợ hãi nên lấy chìa khóa trong túi quần đưa cho Trần Thành Đ. Thành Đ cầm chìa khóa nổ máy rồi điều khiển chiếc xe vừa chiếm đoạt được của anh T cùng cả nhóm đi về đường Nguyễn Văn Linh, đến khu vực cây xăng thì dừng lại. B tháo BKS chiếc xe của anh T ra, Thành Đ cầm BKS và chiếc áo mưa trong cốp xe vừa cướp được ném đi. Trên đường đi B đưa dao tông cho Thành Đ, Thành Đ đưa dao cho K cầm về nhà. Quá trình di chuyển Thành Đ để bình xịt ở vị trí chân xe máy nhưng đã bị rơi mất . Chiếc xe máy cướp được Thành Đ đưa cho Nghiêm Xuân M, M dùng BKS: 29K2-128.24 của chiếc xe Honda Wave của M lắp vào xe cả nhóm vừa cướp được rồi đem về cất tại quán nước nơi Nghiêm Xuân M làm thuê. Đến chiều cùng ngày, Thành Đ nhờ anh trai là Trần Anh M đến gặp Nghiêm Xuân M để lấy xe về, M đồng ý. Tại đây Nghiêm Xuân M đưa cho Trần Anh M một chiếc xe máy nhãn hiệu Honda Vision màu đen, lắp BKS 29K2-128.24. Lúc này Trần Anh M thấy BKS là của chiếc xe máy Honda Wave Nghiêm Xuân M thường sử dụng lại gắn vào chiếc xe Vision nên Trần Anh M có hỏi Nghiêm Xuân M về nguồn gốc chiếc xe thì được Nghiêm Xuân M cho biết chiếc xe Vision trên là của nhóm M gồm: M, Thành Đ, Duy B, Ngọc K, Gia B, Tiến Đ cướp được vào lúc rạng sáng cùng ngày tại khu vực gần Bệnh viện TA, phường BĐ, Quận LB. Trần Anh M nhận xe đi về, trên đường đi Trần Anh M gọi điện cho Thành Đ hỏi về nguồn gốc xe thì Thành Đ cũng nói là xe do Thành Đ và các đối tượng cướp được. Đến khoảng 19h00’ cùng ngày Trần Anh M mang xe đi giấu tại khu vực nghĩa trang Tư Đình, phường LB, quận LB, HN rồi đi bộ về nhà và đưa chìa khóa xe máy cho Thành Đ cầm. Khoảng 22h00’ cùng ngày, Nghiêm Xuân M gọi điện cho Trần Anh M hỏi xe để ở đâu để Ngiêm Xuân M đến tháo chiếc BKS xe ra vì BKS xe của Nghiêm Xuân M đang lắp vào xe tang vật nhưng Trần Anh M không ra. Trần Anh M mang xe đi cất giữ tại Nghĩa trang mà không mang về nhà vì sợ bị phát hiện.

        Quá trình giải quyết vụ án có hai quan điểm về tội danh của Trần Anh M như sau:

        - Quan điểm thứ nhất: Hành vi của Trần Anh M cấu thành tội Che giấu tội phạm, vì ngoài hành vi che giấu cho em trai mình M còn có hành vi che giấu cho các đối tượng khác.

        - Quan điểm thứ hai: Hành vi của Trần Anh M không cấu thành tội Che giấu tội phạm vì mặc dù biết Trần Thành Đ thực hiện hành vi cướp tài sản cùng với các đồng phạm khác nhưng Trần Anh M vẫn che giấu vì mục đích muốn che giấu hành vi phạm tội của em ruột mình.

        - Quan điểm của tác giả : Thống nhất với quan điểm thứ hai vì ngày sau khi được Nghiêm Xuân M thông báo đây là chiếc xe do Thành Đ ( em trai Trần Anh M) và nhóm Nghiêm Xuân M cướp được Trần Anh M đã điện thoại xác minh lại thông tin từ phía em trai mình và việc Trần Anh M mang xe đi cất giấu mục đích để che giấu hành vi phạm tội cho em mình.

        Do đó, cần có hướng dẫn của ngành cấp trên và sự thống nhất trong quá trình áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng. Rất mong sự quan tâm trao đổi của các anh chị em đồng nghiệp.

                                         Nguyễn Thị Đoan Trang - Viện KSND quận Long Biên