Thực hiện Chỉ thị số 05/CT-VKSTC ngày 18/10/2022 của Viện trưởng Viện KSND tối cao về việc thực hiện các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân sự và những việc khác theo quy định của pháp luật, thông qua việc tổng hợp rút kinh nghiệm các bản án, quyết định dân sự, hôn nhân và gia đình bị Tòa án hủy, sửa có trách nhiệm của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát hai cấp thành phố Hà Nội đã tham khảo, vận dụng những kinh nghiệm hay, những kỹ năng, thao tác nghiệp vụ có tính chuyên sâu để thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của cấp mình, góp phần quan trọng để thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ của Ngành trong quá trình kiểm sát việc giải quyết các vụ án, vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình. Sau đây, bài báo xin đi vào phân tích nguyên nhân dẫn và đưa ra một số kinh nghiệm nhằm khắc phục tình trạng bản án, quyết định bị hủy, sửa có trách nhiệm của Viện kiểm sát.

        1. Nguyên nhân dẫn đến các bản án, quyết định giải quyết vụ việc dân sự, HNGĐ bị hủy, sửa có trách nhiệm của VKS

        1.1. Nguyên nhân khách quan

        - Sự phát triển về kinh tế - xã hội, sự thay đổi về chính sách pháp luật dẫn đến các khiếu kiện, tranh chấp xảy ra ngày càng nhiều, kéo theo số lượng các vụ án dân sự ngày càng tăng với tính chất vụ việc ngày càng phức tạp trong khi không được tăng biên chế Kiểm sát viên nên đã ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng giải quyết các vụ việc.

        - Quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật Dân sự và văn bản hướng dẫn có tính khái quát cao nhưng công tác hướng dẫn, giải thích pháp luật chưa được kịp thời, thực hiện thường xuyên và đồng bộ, dẫn đến nhận thức khác nhau, áp dụng pháp luật thiếu thống nhất. Chính sách, văn bản pháp luật về đất đai, nhà ở, hôn nhân gia đình...thay đổi theo từng thời kỳ, có quy định còn mẫu thuẫn, chồng chéo, dẫn tới khi giải quyết vụ việc dân sự, nhất là những vụ án có tính chất phức tạp có nhiều quan điểm đánh giá, áp dụng pháp luật khác nhau.

        - Luật TTDS không quy định về việc thực hiện các biện pháp thu thập tài liệu, chứng cứ của Viện kiểm sát trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, mặt khác, việc thực hiện quyền yêu cầu của VKS với các cơ quan hữu quan chưa được bảo đảm, nhất là việc Viện kiểm sát yêu cầu Tòa án xác minh, thu thập chứng cứ để giải quyết vụ án hoặc yêu cầu cơ quan hữu quan cung cấp tài liệu, chứng cứ. Vì vậy, để quyết định việc kháng nghị đối với các vụ việc phức tạp có lúc còn chưa được thực hiện nghiêm túc, kịp thời.

        1.2. Nguyên nhân chủ quan

        - Công tác quản lý, chỉ đạo điều hành: Lãnh đạo một số Viện kiểm sát cấp huyện chưa thực sự quan tâm đúng mức đối với công tác này dẫn đến việc chỉ đạo còn chưa sâu sát, thực chất, hiệu quả, chưa đề cao trách nhiệm trong việc chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra chuyên sâu để khắc phục triệt để tình trạng án bị hủy, sửa có trách nhiệm của VKS.

        - Việc sắp xếp, bố trí Kiểm sát viên, công chức làm công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự còn kiêm nhiệm, số lượng ít và thiếu sự ổn định; việc lựa chọn xây dựng đội ngũ Kiểm sát viên có năng lực, kinh nghiệm hoặc có kinh nghiệm chuyên sâu về công tác này chưa được quan tâm đúng mức nên trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ còn gặp nhiều khó khăn, dẫn đến chất lượng công tác kiểm sát chưa được bảo đảm. Một số đơn vị phân công KSV kiểm sát giải quyết vụ án chưa phù hợp với trình độ, năng lực và kinh nghiệm; Lãnh đạo Viện trực tiếp chỉ đạo giải quyết án chưa sâu sát hoạt động của KSV, do vậy, vi phạm, thiếu sót trong hoạt động giải quyết vụ án dân sự của Tòa án chậm được khắc phục.

        - Năng lực, trình độ của một số Kiểm sát viên còn hạn chế khi được giao nhiệm vụ kiểm sát giải quyết các vụ án dân sự; do đó, trong quá trình kiểm sát vụ án còn lúng túng, không kịp thời phát hiện những vi phạm, thiếu sót của Tòa án để thực hiện quyền yêu cầu, quyền kiến nghị, kháng nghị. Kiểm sát viên được phân công kiểm sát giải quyết vụ án chưa làm hết trách nhiệm; một số trường hợp như: chưa kịp thời ban hành yêu cầu xác minh để Tòa án thu thập thêm tài liệu, chứng cứ; nghiên cứu hồ sơ chưa đầy đủ, chính xác nên không phát hiện vi phạm của Tòa án… đây là lỗi chủ quan của KSV.

        Một số trường hợp Kiểm sát viên phát hiện được vi phạm nhưng ngại va chạm, trong quan hệ phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và các cơ quan liên quan có lúc còn nể nang nên không đề xuất Lãnh đạo Viện ban hành kháng nghị theo đúng quy định.

        - Công tác phối hợp giữa Viện KSND cấp trên, cấp dưới có vụ việc chưa kịp thời, hiệu quả; việc gửi bản án, quyết định và phiếu kiểm sát bản án, quyết định cho VKS cấp trên, báo cáo đề nghị kháng nghị phúc thẩm còn ít hoặc không chính xác... dẫn đến kháng nghị không kịp thời, chất lượng kháng nghị còn hạn chế.

        - Công tác phối hợp giữa một số VKS với Tòa án chưa thực sự tốt. Vẫn còn tình trạng Tòa án cấp sơ thẩm vi phạm thời hạn gửi bản án, quyết định của VKS cùng cấp dẫn đến VKS không đủ thời gian thực hiện công tác kiểm sát bản án, quyết định để ban hành kháng phúc thẩm khi phát hiện vi phạm. Toà án chuyển hồ sơ cận ngày xét xử ảnh hưởng đến việc nghiên cứu hồ sơ của Kiểm sát viên. Còn tình trạng một số vụ việc Viện kiểm sát yêu cầu Toà án chuyển hồ sơ để nghiên cứu kháng nghị đối với những vụ việc VKS không tham gia phiên tòa nhưng Toà án không chuyển ngay hồ sơ mà kéo dài thời gian làm ảnh hưởng thời hạn kháng nghị hoặc do án có kháng cáo, hồ sơ đã chuyển lên cấp phúc thẩm nên không nghiên cứu để kháng nghị được.

        2. Một số kinh nghiệm khắc phục tình trạng bản án, quyết định bị hủy, sửa có trách nhiệm của VKS

        2.1. Kinh nghiệm trong quản lý, chỉ đạo điều hành

        - Viện KSND cấp trên tăng cường công tác sơ kết, tổng kết, tập huấn chuyên sâu, hướng dẫn, giải đáp vướng mắc về nghiệp vụ và pháp luật cho VKS cấp huyện; mở các chuyên mục giải đáp, trao đổi nghiệp vụ trên websibe của Viện KSND thành phố. VKS thành phố thực hiện tốt công tác hướng dẫn nghiệp vụ và trả lời thỉnh thị, tổng hợp ban hành thông báo rút kinh nghiệm đối với các vụ án có thiếu sót vi phạm để VKS cấp huyện khắc phục những vấn đề còn tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý, chỉ đạo điều hành và hoạt động nghiệp vụ.

        - Viện trưởng Viện KSND cấp huyện là người trực tiếp phụ trách và chịu trách nhiệm về công tác này, cần chỉ đạo kịp thời, quán triệt nghiêm các chỉ thị, hướng dẫn của ngành tới công chức trong đơn vị để phấn đấu đạt và vượt chỉ tiêu kế hoạch đã đề ra.

        - Trong việc phân công, bố trí Kiểm sát viên, công chức làm công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự, cần lựa chọn người phù hợp, đảm bảo tính ổn định, là những người tâm huyết, tận tụy, trách nhiệm và có kiến thức chuyên sâu. Phân công Kiểm sát viên có kinh nghiệm, chuyên sâu kèm cặp, hướng dẫn trực tiếp Kiểm sát viên mới. Việc bố trí cán bộ phải đảm bảo tính kế thừa và ổn định, có những người có kinh nghiệm truyền nghề cho cán bộ trẻ. Thực hiện khen thưởng kịp thời và quan tâm đến việc thi Kiểm sát viên cũng như quy hoạch chức vụ quản lý đối với công chức làm công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ việc dân sự.

        - Đối với những vụ án bị hủy, sửa lớn có trách nhiệm của Viện kiểm sát, lãnh đạo đơn vị phải tổ chức họp đánh giá, rút kinh nghiệm một cách nghiêm túc đối với những thiếu sót của Kiểm sát viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đã không phát hiện ra những thiếu sót, vi phạm của Tòa án để án bị hủy, sửa lớn nhằm nâng cao ý thức, trách nhiệm của Kiểm sát viên khi thực hiện nhiệm vụ. Xem đây là một chỉ tiêu thi đua, đánh giá và phân loại công chức hàng năm.

        - Lãnh đạo Viện kiểm sát cấp huyện phải chủ động bố trí công việc để công chức được tham gia các lớp bồi dưỡng kiến thức mới, chuyên sâu về nghiệp vụ; chú trọng tự đào tạo, coi đây là hình thức đào tạo nhanh nhất, hiệu quả nhất (thông qua các phiên tòa rút kinh nghiệm, thông báo rút kinh nghiệm...).

        - Tích cực tham mưu với cấp ủy Đảng đối với những vụ việc tranh chấp lớn, dư luận xã hội quan tâm hoặc ảnh hưởng đến kinh tế, xã hội, tôn giáo...ở địa phương. Tham gia tích cực có trách nhiệm, hiệu quả khi có đề nghị tư vấn của cấp ủy, chính quyền địa phương.

        2.2. Kinh nghiệm trong việc phát hiện vi phạm của Tòa án

        - Kiểm sát viên cần nắm chắc các dạng vi phạm phổ biến, điển hình của từng loại án (phân biệt vi phạm không nghiêm trọng với vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, theo khoản 2 Điều 310 và điểm b, khoản 1 Điều 326 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015) và được hướng dẫn, trả lời tập huấn của VKS cấp trên.  

        + Ứng dụng công nghệ thông tin, thiết lập bảng biểu (Excel) kiểm sát bản án, quyết định (với các cột mục ghi đầy đủ thông tin của các loại bản án, quyết định: Số, ngày ban hành; tên đương sự; thời gian Viện kiểm sát sơ thẩm nhận được bản án, quyết định, thời gian gửi đến Viện KSND thành phố; vi phạm Viện kiểm sát cấp sơ thẩm phát hiện và thiếu sót, … Tập hợp những vi phạm phổ biến (về thời hạn, không đưa đầy đủ người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan vào tham gia tố tụng, xác định sai tư cách người tham gia tố tụng, sai mối quan hệ tranh chấp, xét xử vượt quá yêu cầu khởi kiện, án phí...). Qua bảng theo dõi này, VKS có thể quản lý được đầy đủ các thông tin về việc gửi bản án, quyết định của Tòa án có đúng và đủ hay không; tạo thuận lợi cho việc tổng hợp vi phạm để ban hành kiến nghị, kháng nghị hoặc thông báo rút kinh nghiệm bảo đảm chất lượng, hiệu quả.

        + Đối với vụ án mà Viện kiểm sát tham gia phiên tòa, khi kiểm sát bản án, quyết định phải đối chiếu, so sánh phần nội dung vụ án, nhận định của bản án có phù hợp với những tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án và đã được kiểm tra, làm rõ tại phiên tòa hay không; đồng thời, đối chiếu với bút kí phiên tòa. Việc phân tích, đánh giá chứng cứ, nhận định trong bản án có đủ căn cứ để HĐXX quyết định chấp nhận hoặc không chấp nhận một phần hoặc toàn bộ yêu cầu khởi kiện, yêu cầu phản tố, yêu cầu độc lập của đương sự; quyết định của bản án có vượt quá phạm vi khởi kiện, kháng cáo của đương sự không. Chủ động ghi âm đối với những vụ án phức tạp, dự liệu quyết định giải quyết của VKS và Tòa án khác nhau để có căn cứ báo cáo Lãnh đạo Viện xem xét kháng nghị...

        + Đối với những vụ án áp dụng án lệ để giải quyết, cần xem xét các tình huống trong vụ án có tương tự với các tình huống của án lệ không? Nếu quan điểm của Tòa án và Viện kiểm sát khác nhau thì sau phiên tòa báo cáo lãnh đạo Viện, đồng thời tranh thủ sự chỉ đạo của phòng nghiệp vụ; khi có bản án, quyết định thực hiện quyền kháng nghị hoặc báo cáo Viện KSND thành phố Hà Nội để thực hiện quyền kháng nghị phúc thẩm trên một cấp.

        + Đối với vụ án mà Viện kiểm sát không tham gia phiên tòa cần nghiên cứu kỹ bản án, quyết định cả về tố tụng và nội dung, đặc biệt là phần nhận định để xem xét quyết định có phù hợp với nhận định không.

        + Quyết định kháng nghị của VKS phải thực hiện theo đúng mẫu quy định của Ngành; bảo đảm chất lượng, đầy đủ, súc tích; lập luận phải vững chắc, viện dẫn căn cứ pháp luật chính xác, phải phân tích, đánh giá làm rõ căn cứ kháng nghị, những vi phạm nghiêm trọng về pháp luật tố tụng, nội dung thuộc điều khoản nào của luật, quan điểm giải quyết của VKS đối với vụ án theo hướng sửa hay hủy bản án, quyết định của Tòa án. Đảm bảo việc kháng nghị kịp thời, tránh tình trạng hết thời hạn kháng nghị mà vi phạm không được xử lý. Ngoài ra, Lãnh đạo, KSV cần khắc phục triệt để tâm lý nể nang, né tránh, ngại va chạm,.. dẫn đến không thực hiện được thẩm quyền kháng nghị phúc thẩm để cấp giám đốc thẩm hủy án.

Nguyễn Thị Hà Phương – Phòng 9