Trong thời gian vừa qua, tình hình tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng có chiều hướng gia tăng, diễn biến phức tạp. Trong đó, chủ yếu tập trung vào các tội phạm lừa đảo qua Internet và mạng xã hội, lừa đảo thông qua các chương trình trúng thưởng...khiến dư luận bức xúc, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và đời sống nhân dân. Nhận thức rõ tính chất phức tạp, đặc thù trong quá trình đấu tranh phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng, trong thời gian qua, Viện KSND hai cấp thành phố Hà Nội đã phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra và Tòa án giải quyết nhiều vụ án sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng đảm bảo đúng quy định của pháp luật, nghiêm minh, kịp thời, nhiều vụ án được dư luận xã hội đặc biệt quan tâm được tập trung giải quyết nhanh, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm.

        Qua công tác đấu tranh với các tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng, chúng tôi nhận thấy các đối tượng thực hiện hành vi phạm tội tập trung chủ yếu vào các phương thức, thủ đoạn sau:

        - Các đối tượng sử dụng ứng dụng điện thoại (hoặc máy tính) có chức năng thu thập thông tin tài khoản ngân hàng (tên đăng nhập, mật khẩu) bằng cách tạo đường link, khi người khác nhấn vào đường link sẽ tự động thu thập thông tin tài khoản ngân hàng để chiếm đoạt tiền trong tài khoản ngân hàng của khách hàng.

        - Các đối tượng thu ngân của nhà hàng, lợi dụng khi khách hàng thanh toán bằng thẻ tín dụng đã ghi chép lại thông tin: Số thẻ, tên chủ thẻ, ngày tháng hết hạn thẻ, số CVV của khách hàng, mục đích để chiếm đoạt tiền của chủ thẻ thông qua hình thức mua hàng online trên các trang web thương mại điện tử.

        - Các đối tượng lập nhiều trang facebook đăng tuyển nhân viên, cộng tác viên với mức lương cao rồi yêu cầu họ bấm vào đường link để liên kết tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử Momo. Sau đó, các đối tượng yêu cầu xác thực và lấy mã OTP của khách hàng để chiếm đoạt tài khoản ngân hàng của khách hàng và thực hiện chuyển tiền vào các tài khoản ngân hàng mà các đối tượng chuẩn bị sẵn.

        - Các đối tượng mua tên miền và tạo lập các trang web thương mại điện tử bán hàng online tại nước ngoài và liên kết thanh toán qua ví điện tử Paypal. Sao chép các mặt hàng đứng top đầu trên các trang thương mại điện tử sẵn có của nước ngoài với giá trị thấp (từ 02-50USD) sau đó để giá bán thấp hơn khoảng 30% rồi đăng bán lừa người mua thanh toán tiền trước qua paypal, lách các quy định bảo vệ khách hàng của paypal để rút tiền sớm, không giao hàng cho khách.

        - Các đối tượng là những người có trình độ về công nghệ thông tin cùng nhau thiết lập sàn giao dịch Rforex giống với các sàn giao dịch chứng khoán, ngoại hối quốc tế, kêu gọi khách đầu tư sau đó can thiệp vào hệ thống như: Tự điều chỉnh số tiền nạp, đặt lệnh giao dịch trên tài khoản, chặn kết nối đường truyền… rồi chiếm đoạt tiền của khách đã nạp vào tài khoản chơi chứng khoán hoặc ngoại hối.

        - Đối tượng chủ mưu là nhân viên của Trung tâm tính cước và thanh khoản của nhà mạng viễn thông - có chức năng nhiệm vụ vận hành hệ thống thực hiện các chương trình khuyến mại cho thuê bao trả trước của nhà mạng. Quá trình làm việc, đối tượng đã lợi dụng công việc của mỉnh để tự ý sao chép phần mềm thử nghiệm hệ thống(của chuyên gia nước ngoài) có khả năng đăng nhập trái phép vào tài khoản Trung tâm tính cước và thực hiện  các lệnh cộng tiền vào tài khoản thuê bao trả trước đã kích hoạt của nhà mạng; sau đó phối hợp cùng đồng bọn bán các thuê bao đó cho người dùng với giá trị từ khoảng 59-71% giá trị tài khoản của thuê bao.

        - Các đối tượng khác có nhiệm vụ mua các thuê bao của nhà mạng đã được kích hoạt sẵn có số dư tài khoản = 0 để cung cấp lại cho đối tượng chủ mưu và phân phối (bán) các thuê bao đã được chuyển tiền vào tài khoản do đối tượng chủ mưu nạp tiền để thu lời.Hành vi này gây thiệt hại trực tiếp đến doanh thu của nhà mạng.

        - Đối tượng là người có chức năng nhiệm vụ quản lý cơ sở dữ liệu của các cơ quan tổ chức, cố ý sao chép cơ sở dữ liệu chứa thông tin khách hàng của cơ quan tổ chức mà không được sự đồng ý. Sau đó, bán các thông tin khách hàng trên mạng xã hội để thu lời bất chính.

        - Thông qua hình thức kinh doanh đa cấp hoặc qua các sàn giao dịch ảo (sàn vàng, ngoại tệ, bất động sản), tự lập hoặc đứng ra làm đầu mối cho sàn giao dịch nước ngoài để lôi kéo khách hàng mở tài khoản giao dịch để chiếm đoạt tiền đầu tư...

        Từ thực tiễn giải quyết các vụ án tội phạm công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng trên địa bàn thành phố Hà Nội, chúng tôi xin chia sẻ một số kinh nghiệm phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng, như sau:

        - Thứ nhất, cần có sự phối hợp chặt chẽ, kịp thời giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát; giữa Điều tra viên và Kiểm sát viên ngay từ khi tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm; thống nhất các biện pháp điều tra nhằm đảm bảo các hoạt động kiểm tra, xác minh đi đúng hướng; kịp thời thu giữ, ghi nhận sự việc, ghi nhận chi tiết về hiện trạng ngay từ ban đầu phản ánh thực tế khách quan, chính xác vụ việc, chính xác về đối tượng phạm tội cũng như khách thể bị xâm hại, làm cơ sở cho việc giải quyết vụ án được khách quan, chính xác. Loại tội phạm này có sự khác biệt là trong quá trình trinh sát theo nguồn tin của người dân hoặc phát hiện có dấu hiệu tội phạm là phải tiến hành thu giữ, triệu tập để cách ly người thực hiện hành vi phạm tội với phương tiện điện tử họ sử dụng, dữ liệu điện tử họ tạo ra, sử dụng hoặc quản lý… để tránh việc tiêu hủy chứng cứ; đồng thời với việc lập biên bản, cho ký nhận xác nhận, cho thao tác lại ngay trên phương tiện điện tử thu giữ của đối tượng hoặc trên trang mạng, kiểm tra phương tiện điện tử thu giữ hoặc các trang mạng, yêu cầu đăng nhập để thu thập dữ liệu… trường hợp cần thiết tiến hành ngay việc chụp ảnh, quay clip, trực tiếp ghi âm, ghi hình có âm thanh lời khai của đối tượng, người liên quan để làm căn cứ đánh giá hành vi phạm tội và áp dụng quy trình tố tụng đối với đối tượng cũng như tránh việc đối tượng phản cung sau này (kinh nghiệm cho thấy đối với loại tội phạm này, các đối tượng thường phản cung do đều có trình độ công nghệ cao, tin học giỏi, khi phạm tội đã đồng thời xóa ngay dấu vết hoặc có thủ đoạn xóa dấu vết, gây khó khăn cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử).

        - Thứ hai, trong quá trình thu thập chứng cứ, thấy có khó khăn trong việc thu thập, đánh giá do công nghệ thông tin, dữ liệu điện tử là một chuyên ngành riêng biệt thì Cơ quan điều tra phối hợp ngay với cơ quan chuyên môn như Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm công nghệ cao để phục hồi lại các dữ liệu đã bị xóa, yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ mạng cung cấp thông tin, quyền truy cập máy tính và lấy dữ liệu; trích xuất, chuyển hóa dữ liệu điện tử từ các phương tiện điện tử như máy tính, điện thoại, các đơn vị cung cấp mạng máy tính, mạng viễn thông… hoặc trưng cầu cơ quan giám định cùng phối hợp thu giữ, niêm phong và giám định; hoặc phối hợp với các đơn vị có liên quan, sử dụng hoạt động tương trợ tư pháp trong việc phát hiện, xác minh, kiểm chứng nhanh thông tin các dữ liệu điện tử liên quan như thông tin đăng ký doanh nghiệp ở nước ngoài, các trang mạng, tên miền, địa chỉ IP, thông tin đăng ký các thuê bao điện thoại, tài khoản ngân hàng… để chứng minh hành vi phạm tội.

        - Thứ ba,cần nâng cao chất lượng công tác giải quyết tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng. Theo đó, Viện kiểm sát cần tích cực tham gia kiểm sát đầy đủ các hoạt động điều tra như: Khám nghiệm hiện trường, thực nghiệm điều tra, nhận dạng, đối chất, nhận biết giọng nói...nắm chắc tiến độ giải quyết, kịp thời đề ra yêu cầu kiểm tra, xác minh cụ thể, chi tiết, chính xác; cần thực hiện việc gắn công tố với điều tra, tham gia sâu vào các hoạt động điều tra để nắm rõ, nắm chắc các tình tiết vụ án trong từng giai đoạn điều tra, có kế hoạch kiểm sát tiến độ điều tra và yêu cầu Điều tra viên thường xuyên trao đổi, chuyển tài liệu đã thu giữ được theo đúng quy định tại khoản 5 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự. Kiểm sát viên cần theo sát tiến độ điều tra để kịp thời báo cáo với Lãnh đạo nắm và chỉ đạo.Trước khi kết thúc điều tra, Kiểm sát viên chủ động phối hợp với Điều tra viên rà soát, tổng hợp, đánh giá chứng cứ, xem xét đầy đủ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can.Trong giai đoạn truy tố, Kiểm sát viên trực tiếp hỏi cung bị can; trường hợp cần thiết thì lấy thêm lời khai người bị hại để đảm bảo chứng cứ vững chắc khi quyết định truy tố; đề xuất xử lý nghiêm khắc tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng, triệt để thu hồi tài sản bị chiếm đoạt.

        - Thứ tư, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tập trung trao đổi thông tin tội phạm, tranh thủ tài trợ các thiết bị kỹ thuật, công nghệ hiện đại và đào tạo cán bộ trình độ cao. Tăng cường phối hợp với các đơn vị có liên quan để giải quyết các yêu cầu phát hiện, xác minh, điều tra tội phạm một cách kịp thời, triệt để. Phối hợp với các ngành chức năng trong các hoạt động triển khai ứng dụng công nghệ, thiết lập hệ thống phòng vệ để chủ động và nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm. Nâng cao ý thức cảnh giác của người quản lý, sử dụng công nghệ cao. Đồng thời cảnh báo, phòng ngừa việc lạm dụng, thiếu hiểu biết pháp luật dẫn đến vi phạm pháp luật trong sử dụng công nghệ cao, nhất là giới học sinh, sinh viên. 

        - Thứ năm, các ngân hàng cần tăng cường nhiều biện pháp an ninh, sử dụng các trang thiết bị, công nghệ hiện đại để phòng ngừa tội phạm như: hệ thống Ngân hàng cần quản lý chặt chẽ đối với đối tượng làm thủ tục vay tiền và thế chấp tài sản thông qua việc xác minh nguồn gốc tài sản thế chấp, người thế chấp và mục đích sử dụng; thủ tục mở tài khoản tại các Ngân hàng cần có sự kiểm soát vì trên thực tế các đối tượng đã sử dụng chứng minh nhân dân được làm giả để cùng lúc mở nhiều tài khoản tại các Ngân hàng. Sau đó bán lại các tài khoản đã mở cho các đối tượng khác sử dụng vào mục đích rửa tiền hoặc lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhưng khi phát hiện ra thì không truy vết được đối tượng phạm tội do sử dụng giấy tờ giả để mở tài khoản....

        - Thứ sáu, tăng cường công táctuyên truyền phổ biến và khuyến cáo nhân dân tuyệt đối không cung cấp mã OTP khi sử dụng tài khoản ngân hàng internetbanking/mobilbanking/smartbanking cho người khác; tuyệt đối không truy cập vào các đường link được gắn kèm trong tin nhắn lạ, không thực hiện thao tác trên điện thoại theo các cú pháp được hướng dẫn bởi người lạ; cảnh giác với những cuộc gọi, tin nhắn từ số lạ với các đề nghị, thông báo bạn liên quan đến 01 vụ việc vi phạm pháp luật nào đó, rồi giới thiệu là cán bộ tư pháp như Công an, Kiểm sát, Tòa án, yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản để làm rõ hành vi buôn lậu, buôn bán ma túy, rửa tiền... Khi gặp trường hợp như vậy, nên hỏi tư vấn của người hiểu biết pháp luật hoặc đến cơ quan công an nơi cư trú khai báo để được hỗ trợ, không được sợ hãi làm theo yêu cầu, đe doạ của họ, rồi chuyển tiền vào tài khoản cho họ chiếm đoạt...

        - Thứ bảy, cần tổng kết rút kinh nghiệm công tác điều tra, khám phá, xử lý tội phạm liên quan đến tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng, nêu rõ phương thức thủ đoạn phạm tội để các cơ quan tố tụng, các cơ quan có liên quan vận dụng trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm.

        Trên đây là kinh nghiệm đấu tranh phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm trên không gian mạng. Rất mong nhận được sự trao đổi, bổ sung của các đồng nghiệp./.

                                                Cù Quốc Chuyên - Phòng 2