Bàn về chủ trương xã hội hóa trong thi hành án dân sự được quy định tại dự thảo Luật thi hành án dân sự
Nhằm triển khai thực hiện chủ trương xã hội hóa một số công việc liên quan đến thi hành án dân sự (THADS) theo Nghị quyết số 49-NQ/TW 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 24/2008/QH12 ngày 14/11/2008 về việc thi hành Luật Thi hành án dân sự (Nghị quyết số 24/2008/QH12), Nghị quyết số 36/2012/QH13 ngày 23/11/2012 về việc tiếp tục thực hiện thí điểm chế định Thừa phát lại (Nghị quyết số 36/2012/QH13) và Nghị quyết số 107/2015/QH13 ngày 26/11/2015 về việc thực hiện chế định Thừa phát lại (Nghị quyết số 107/2015/QH13).
Theo đó, Thừa phát lại đã hoạt động từ năm 2008, từng bước đi vào đời sống xã hội. Tuy nhiên, kết quả về hoạt động THADS của Thừa phát lại còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng, Nhà nước đặt ra. Để thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng đối với công tác THADS, bảo đảm đáp ứng yêu cầu phát triển, thực hiện chủ trương “xã hội hóa một số hoạt động thi hành án dân sự” với cơ chế bảo đảm và lộ trình phù hợp. Theo Nghị quyết số 27-NQ/TW, dự thảo Luật thi hành án dân sự quy định về Văn phòng thừa phát lại đổi tên thành Văn phòng thi hành án dân sự và người được giao tổ chức thi hành án tại Văn phòng này được gọi là Thừa hành viên.
Về thẩm quyền của Thừa hành viên: Thừa hành viên có quyền xác minh điều kiện thi hành án theo yêu cầu; trường hợp đương sự cung cấp kết quả xác minh điều kiện thi hành án do Thừa hành viên thực hiện thì Chấp hành viên không cần thực hiện lại việc xác minh, trừ trường hợp thấy cần thiết phải xác minh lại; Thông báo về THADS; Trực tiếp tổ chức thi hành các loại việc theo yêu cầu; Các công việc khác theo quy định của Chính phủ.
Khi tổ chức thi hành án, Trưởng Văn phòng thi hành án dân sự, Thừa hành viên có nhiệm vụ, quyền hạn gần như bằng Chấp hành viên, trừ các nhiệm vụ liên quan đến quyền lực công như: xử phạt vi phạm hành chính; sử dụng công cụ hỗ trợ; cưỡng chế để thu hồi tiền, tài sản đã chi trả cho đương sự không đúng quy định của pháp luật, thu phí thi hành án và các khoản phải nộp khác; trường hợp áp dụng biện pháp cưỡng chế cần huy động lực lượng thì phải được cơ quan có thẩm quyền cho ý kiến trước khi ban hành quyết định cưỡng chế thi hành án.
Trong quá trình xây dựng Luật thi hành án dân sự, cần thận trọng và cân nhắc trong việc giao quyền cho thừa hành viên, tránh việc thừa hành viên vì bảo vệ quyền và lợi ích hợp của khách hành nhưng lại xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp của người phải thi hành án hoặc các bên đương sự. Do vậy, tương tự như chấp hành viên cần nêu rõ những điều Thừa hành viên không được làm trong khi thực hiện nhiệm vụ. Ngoài ra, cần đề ra các chế tài đối với người đứng đầu của Văn phòng thi hành án khi thừa hành viên do văn phòng mình quản lý vi phạm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy đang diễn ra không chỉ nhằm cắt giảm chi phí mà còn hướng tới nâng cao hiệu quả hoạt động của toàn bộ hệ thống nhà nước. Trong xu thế này, việc duy trì mô hình THADS hoàn toàn do Nhà nước đảm nhiệm không còn phù hợp với yêu cầu phát triển mới. Thay vào đó, cần có sự chuyển đổi từ tư duy "nhà nước làm tất cả" sang "nhà nước kiến tạo và điều tiết", cho phép các lực lượng xã hội tham gia vào những khâu phù hợp, tạo ra sức mạnh tổng hợp cho sự phát triển. Nhìn từ góc độ quốc tế, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế sâu rộng đang đặt ra những thách thức mới cho hệ thống tư pháp Việt Nam. Các nhà đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp đa quốc gia khi đến Việt Nam không chỉ quan tâm đến chính sách ưu đãi mà còn đặc biệt chú trọng đến hiệu quả của hệ thống thi hành pháp luật. Một hệ thống THADS hiện đại, chuyên nghiệp, có sự tham gia của khu vực tư nhân sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh to lớn, giúp Việt Nam thu hút được những dòng vốn đầu tư chất lượng cao.
Hệ thống thi hành pháp luật không chỉ đơn thuần là công cụ duy trì trật tự xã hội mà còn phải trở thành yếu tố tạo ra giá trị gia tăng, hỗ trợ tích cực cho sự phát triển kinh tế, khuyến khích sự phát triển của các giao dịch dân sự và hoạt động kinh doanh thương mại. Để đạt được điều đó, việc áp dụng cơ chế thị trường, cho phép sự tham gia của khu vực tư nhân vào một số khâu của THADS là con đường tất yếu nhưng phải có sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền./.
Vũ Anh Tuấn - Phòng 11