Theo quy định tại Điều 129 BLDS 2015, giao dịch dân sự vi phạm quy định điều kiện có hiệu lực về hình thức thì vô hiệu, trừ các trường hợp sau đây:
1. Giao dịch dân sự đã được xác lập theo quy định phải bằng văn bản nhưng văn bản không đúng quy định của luật mà một bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa vụ trong giao dịch thì theo yêu cầu của một bên hoặc các bên, Tòa án ra quyết định công nhận hiệu lực của giao dịch đó; ( Khoản 1 điều 129 BLDS 2015)
BLDS 2015 đã có một số thay đổi cơ bản so với BLDS 2005 về các các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu, nhằm bảo đảm tôn trọng ý chí của các bên trong việc xác lập giao dịch; bảo đảm sự an toàn pháp lý và ổn định trong giao dịch dân sự, quyền, lợi ích hợp pháp của bên thiện chí... Theo đó căn cứ vào mức độ thực hiện nghĩa vụ của các bên trong giao dịch dân sự (tối thiểu 2/3 nghĩa vụ) làm cơ sở tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu là hoàn toàn phù hợp. Bởi lẽ, một trong những nguyên tắc quan trọng hàng đầu của giao dịch dân sự nói chung là nguyên tắc tôn trọng quyền tự do ý chí của các bên. Khi giao dịch dân sự được các bên thực hiện một cách tự nguyện, không bị lừa dối, không bị ép buộc, nội dung giao dịch không trái pháp luật và đạo đức xã hội (nghĩa là giao dịch đáp ứng tất cả các điều kiện có hiệu lực của giao dịch quy định tại Điều 117 BLDS 2015) và các bên đã thực hiện được 2/3 nghĩa vụ thì để bảo đảm tính ổn định trong các quan hệ dân sự, pháp luật dân sự cho phép Tòa án tuyên bố giao dịch không tuân thủ quy định về hình thức có hiệu lực pháp luật.
Quy định “đã thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa vụ trong giao dịch”có thể hiểu là: Một bên hoặc các bên đã chuyển giao ít nhất hai phần ba vật (nếu là vật cùng loại thì phải giao ít nhất 2/3 số lượng với chất lượng như đã thỏa thuận là hợp lý), nhưng với vật đặc định hoặc vật đồng bộ thì việc xác định 2/3 nghĩa vụ sẽ gặp khó khăn; đã chuyển giao ít nhất hai phần ba quyền; một bên hoặc các bên đã trả ít nhất hai phần ba tiền hoặc giấy tờ có giá; một bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất hai phần ba công việc đã thỏa thuận. Đồng thời theo yêu cầu của một bên hoặc các bên, sau khi xem xét đầy đủ các điều kiện của giao dịch như đã nêu trên thì Tòa án sẽ ra quyết định công nhận hiệu lực của giao dịch đó.
2. Giao dịch dân sự đã được xác lập bằng văn bản nhưng vi phạm quy định bắt buộc về công chứng, chứng thực mà một bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa vụ trong giao dịch thì theo yêu cầu của một bên hoặc các bên, Tòa án ra quyết định công nhận hiệu lực của giao dịch đó. Trong trường hợp này, các bên không phải thực hiện việc công chứng, chứng thực. (Khoản 2 điều 129 BLDS 2015):
Trong trường hợp BLDS 2015 quy định về việc giao dịch dân sự đã được xác lập bằng văn bản nhưng vi phạm quy định bắt buộc về công chứng, chứng thực thì khi giao dịch dân sự được các bên thực hiện một cách tự nguyện, không bị lừa dối, không bị ép buộc, nội dung giao dịch không trái pháp luật và đạo đức xã hội, giao dịch đã thực hiện được 2/3 nghĩa vụ thì để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự, đảm bảo ổn định trong giao dịch dân sự đối với các bên có liên quan và hạn chế việc lợi dụng việc chưa tuân thủ các quy định về hình thức trong khi ký kết các giao dịch dân sự để gây khó khăn cho bên kia khi thực hiện quyền của mình, gây lãng phí về thời gian và tài sản của các bên tham gia giao dịch, pháp luật dân sự cho phép theo yêu cầu của một hoặc các bên, Tòa án có thể tuyên bố giao dịch chưa tuân thủ đầy đủ quy định về công chứng, chứng thực có hiệu lực pháp luật. Trong trường hợp này, các bên không phải thực hiện việc công chứng, chứng thực văn bản giao dịch. Với những quy định như vậy, BLDS 2015 đã bổ sung những quy định mới nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi ích hợp pháp của đương sự, tạo điều kiện thuận lợi hơn khi giải quyết những tranh chấp dân sự đã xảy ra trước khi BLDS 2015 được ban hành mà chưa tuân thủ các quy định về hình thức. Tuy nhiên, việc xác định giao dịch đã được thực hiện được 2/3 nghĩa vụ phải thực hiện cũng không phải là đơn giản, điều này cần có sự tổng hợp trong thực tiễn và hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền để đảm bảo sự công bằng.
Thanh Tùng – Viện KSND Quận Thanh Xuân